historia i ja: września 2017

sobota, września 30, 2017

Paleta (XXXIII) Daniel Schultz

Gdyby ktoś podsunął mi ten portret (de facto autoportret) zaryzykowałbym, że to dzieło jakiegoś niderlandzkiego lub francuskiego mistrza. Patrzy na nas młodzieniec, który mógłby być bohaterem powieści Aleksandra Dumasa-ojca. Moje pierwsze skojarzenie: Gaskończyk, jak nic D’Artagnan. Nie mam pod ręką przygód dzielnych i porywczych muszkieterów JKM Ludwika XIII. Przyznaję, nie znałem tego oblicza. Tym bardziej byłem zaskoczony, kiedy okazało się, że to nie jakiś tylko kawaler z XVII w., ale rzeczywisty bohater rodzimej historii malarstwa. Tak, naszego! Miłośnicy historii znają doskonale reprodukowane w publikacjach jego obrazy. Wiem, że jesteśmy zaskoczeni. Od teraz nie mamy wątpliwości! Panie i Panowie Daniel Schultz (ok. 1615-1683). Mistrz pędzla, ba! autor porterów trzech polskich monarchów: Jana II Kazimierza Wazy, Michała Korybuta Wiśniowieckiego oraz Jana III Sobieskiego.

czwartek, września 28, 2017

Przeczytania... (235) Elżbieta Cherezińska "Płomienna korona" (Wydawnictwo Zysk i S-ka)

"Łokietek Cherezińskiej jest stokroć ciekawszy od Makbeta i dużo skuteczniejszy od Ryszarda III" - czytamy jednozdaniowe uznanie prozy pani Elżbiety Cherezińskiej pióra Macieja Parowskiego. Pozwalam sobie na bardziej spokojną ocenę tego, co nam serwuje Autorka. Że niby oberwało się samemu Szekspirowi? Uwielbiam Makbeta - i tu polemizowałbym z Autorem zachwytu. Co do Ryszarda III, to Władysław Łokietek nie dał sobie wydrzeć korony, nie zafundowano mu jego bitwy pod Bosworth. Stąd uważam, że ta druga gwiazdka do chwały jest wysoko niestosowna. No to doczekaliśmy trzeciego tomu "Odrodzonego Królestwa", czyli "Płomienna korona" (Wydawnictwa Zysk i S-ka) pewnie w rękach oczekujących, ale i może wahających się. Tomiszcze przeszło tysiąca stron! Jest, co czytać.

wtorek, września 26, 2017

Myśli wygrzebane (81) Antoni Gołubiew

Tak, wracam do "Myśli o powstaniu warszawskim", tekście, który wykorzystałem pisząc "Czas powstania - 1944 - spojrzenie trzecie". Pierwsze emocje narodowego czuwania, śpiewania i czczenia przeminęły. Wkrótce 2 października. Rocznica kapitulacji. Patyna okrywa wydarzenia roku 1944. To dla mnie nie ulega wątpliwości. Jak to, że coraz więcej w obchodach komercji, niż rzetelnej oceny. Mam wrażenie, że kuglarzy się pamięcią 63 dni. W dobrym celu, ale przy okazji poetyka zamyka drogę do... dramatu. To nie moja opinia, że po tych różnych rekonstrukcjach, ekspozycjach szczególnie młody odbiorca może wyrobić sobie mylny obraz powstania. Tak, że ONO wygrało. Bo coraz to słyszymy o zwycięstwie moralnym.

Antoni Gołubiew (1907-1979)

niedziela, września 24, 2017

Smakowanie Bydgoszczy... (64) pod strzechą

W "Expressie Bydgoskim" znalazłem reklamę. Niemal krzyczą do nas czerwone litery: "STRZECHARSTWO". Ostatni dom kryty strzechą fotografowałam latem 1979 r. Znałem go od dzieciństwa. Stał przy ulicy Lisiej w podmiejskiej dzielnicy Prądy. Pamiętam jaka rodzina była jej właścicielem. Jestem od lat wdzięcznym widzem programu, jaki ze znawstwem prowadzi Kevin McCloud, pt. "Wielkie projekty / Grand Designs". Widziałem i podziwiałem, z jakim pietyzmem przetrwały do naszych czasów angielskie domy. I to już nie chodzi o zabytki typu stodoła ze średniowiecza, dom z czasów Tudorów, ale o pokrycie dachów. Nie myślałem, że w XXI wieku przyjdzie mi pisać o kryciu ich strzechą!

piątek, września 22, 2017

Spotkanie z Pegazem... (107) Jan Wołek "Piosenka dla chłopców od Bruegel'a"

Jesień.
To dobra pora, aby wrócić do mego poetyckiego cyklu. Dawno nas tu nie było, od sierpnia.
Jesień, to dobra pora, aby przypomnieć twórczość niezwykłą. Na pewno dla mnie.
To było jakieś czterdzieści lat temu. Singel (czy nie podwójny?) o zielonobrunatnej kolorystyce z wyrysowanym obliczem. Porwałem tę wizję z Internetu. To tylko fragment. W pamięci utknęły niesamowite oczy i potężna broda. I niesamowity śpiew. Z całej tej płyty tylko pamięć przechowała "Piosenkę dla chłopców od Bruegel'a". I oczywiście sam Jan Wołek.

Nie, nie śledziłem rozwoju tej kariery. Może dlatego, że przyszła fascynacją twórczością innych: Martyny Jakubowicz czy Jacka Kaczmarskiego. Po jakimś czasie o Janie Wołku, wstyd się przyznać, zapomniałem.

środa, września 20, 2017

Przeczytania... (234) Max von Kienlin "Śmierć na Nanga Parbat. Uczestnicy wyprawy przerywają milczenie" (Wydawnictwo Dolnośląskie)

Znów wracamy przed 8126 m. n. p. m. Nanga Parbat. Tamta wyprawa z 1970 r. Znów Karl Maria Herrligkoffer. Znów Reinhold i Günther Messnerowie, cała ekipa. To dobrze, że najpierw w moich "Przeczytaniach..." pojawiła się książka Reinholda. Tym razem Max von Kienlin i jego "Śmierć na Nanga Parbat. Uczestnicy wyprawy przerywają milczenie", w tłumaczeniu Małgorzaty Słabickiej. Duże brawa dla Wydawnictwa Dolnośląskiego, że pozwala nam spojrzeć na te same wydarzenia z kilku innych punktów widzenia. Na ile zbieżnych z tym, co poznaliśmy na kartach "Nagiej Góry..."? Na tylnej stronie okładki czytamy m. in.: "Max von Kienlin, który również brał udział w tragicznej ekspedycji, podejmuje polemikę z oskarżeniami stawianymi przez Reinholda Messnera". Trudno wobec takiej adnotacji nie otworzyć kolejnych trzystu pięćdziesięciu stron. Okazuje się, że premiera książki nastąpiła na dzień przed moimi czterdziestymi urodzinami. Na ile burza, jaką wywołała te publikacja, rozlała się później? Nie wiem. Brakuje takiego redakcyjnego dopełnienia. Ale widać taka jest intencja Wydawcy: mamy przed sobą książkę Maxa von Kienlina w takiej formie, jaką jej on nadał. I tego się trzymajmy. Zdradzę pewien szczegół: Reinhold rozbił małżeństwo Maxa. Bo i na ten temat jesteśmy szczegółowo obeznani. Autor nie kryje tego smutnego dla siebie faktu pod dywan.

poniedziałek, września 18, 2017

Spotkajmy się na Unter den Linden 7 - Treffen wir uns in Unter den Linden 7 (03)

"Niemen" runął z całą swą masą. Jeźdźca nie wysadziło, tylko znalazł się pod ciężarem wierzgającego w konwulsji konia. Skosiła go kolejna seria karabinów maszynowych, która zaskoczyła ich mijając ten zagajnik. Co uśpiło uwagę? Nie było usprawiedliwienia dla takiej beztroski. Przyczółek Maciejowicki okupiono krwawo. Potem marsz na Lubelszczyznę i potyczka pod Suchowolą. Tu po raz ostatni widzieli majora Jeljaszewicza. Zdziesiątkowany szwadron z 13 Pułku Ułanów Wileńskich rotmistrza Piotra Korzeńskiego nie przedstawiał nawet połowy pierwotnego składu. I teraz ta zasadzka. Rozpędziło wszystkich na możliwe strony ucieczki! Czemu nie wysłał przodem kaprala Maślaka lub innego ułana? Widział, jak obok sunęli w bojowym wirze jego podwładni. Musiał wydostać się spod "Niemena".

- Panie rotmistrzu! Panie rotmistrzu!
Dookoła nagle zrobiło się cicho. Nieprawdziwie. Dopiero, co terkotały karabiny, padały strzały, konie dawały susy do przodu, padali ludzie. Cisza. Rotmistrz Piotr Korzeński czuł tylko na sobie ciężar, który wstrząsała kolejna konwulsja konania. I ten głos, jakby z innego wymiaru:
- Panie rotmistrzu! Panie rotmistrzu!

- Surzyński, to wy?!

- Tak, panie rotmistrzu! - zapytany podpełznął do leżących.

sobota, września 16, 2017

17 września 1939 r. - kolejna odsłona dramatu

17 września 1939 r. - jest jak zadra. Tym boleśniejsza, gdy pochodzimy z rodzin kresowych. Naszym krewnym, przodkom, powinowatym przyszło dwukrotnie żyć pod sowiecką okupacją: w latach 1939-1941 i od 1944 r. aż do podjęcia decyzji o ekspatriacji (żadnej tam repatriacji) w kolejnych latach. Wielu naszych krewnych pozostało za Niemnem czy Bugiem. Niestety część z nich uległa rusyfikacji. Trudno to oceniać. Z chęcią opisałbym los braci Charlińskich (Edwarda i Stefana lub raczej Stiopy), ale to może innym razem.

czwartek, września 14, 2017

Powrót "Człowieka Słonia"? / Return of an "Elephant Man"?...

Wielu z nas widziało pewnie film z 1980 r. "Człowiek słoń" w reżyserii samego Davida Lyncha. W rolę Josepha Merricka (tu nie prawidłowo określanego, jako "John") wcielił się genialny, zmarły w tym roku John Hurt. Deformacje ciała (nie jest moi zamiarem roztrząsać medycznej strony, genetycznych skutków, itp), urodzonego w 5 sierpnia 1862 w Leicester sprawiły, że odrzucony przez rodzinę, wyszydzany przez ludzi znalazł się w obwoźnym cyrku/teatrze, jako atrakcja, jako: "Człowiek Słoń" / "Elephant Man". Proszę wrócić do filmu D. Lyncha. Tam jest taka wstrząsająca scena (cytuję słowa z pamięci), kiedy tłum osaczył Merricka, chyba nawet zdarto z jego zniekształconej głowy worek, jaki nosił. Krzyknął do nieludzkiego tłumu: "Jestem człowiekiem!". Teraz mam ciarki z wrażenia. Wtedy wzruszenie chwytało mnie za gardło. Postać "Człowieka Słonia" pojawiała się w odcinku 2, drugiego sezonu serialu BBC pt. "Ripper Street", tę rolę zagrał Joseph Drake. Dlaczego piszę o "Człowieku Słoniu"? I dokąd ma powrócić?

wtorek, września 12, 2017

Smakowanie Bydgoszczy... (63) wykopaliska, wykopaliska, wykopaliska

"Bydgoszcz lubi odsłaniać swe podziemne sekrety. Poważna kontuzja skutecznie wyeliminowała moje łazikowanie po mieście w ostatnim miesiącu. Tym bardziej zaskoczył mnie widok na ul. Poznańskiej. Więcej wkrótce na moim blogu" - tak pisałem na swoim Facebooku. Oczywiście poleciłem cykl, którego 63-ci odcinek właśnie tu piszę.

niedziela, września 10, 2017

Przeczytania... (233) Nicholas Stargardt "Wojna Niemców. Naród pod bronią 1939-1945" (Wydawnictwo Rebis)

Wybór lektury, zważywszy na czas wrześniowych rocznic, dość prowokacyjny: Nicholas Stargardt "Wojna Niemców. Naród pod bronią 1939-1945", w tłumaczeniu Tomasza Fiedorka (Wydawnictwo Rebis). Jest, co czytać, jest nad czym zastanawiać się? Pewnie wielu stając przed tą książką myśli o intencjach Autora. Dostajemy książkową wersję "Unsere Mütter, unsere Väter"? Po pierwsze Autor nie jest Niemcem. Po drugie wątpię, aby w wielu z nas (należę do pierwszego pokolenia w mej rodzinie, które nie zaznało w swoim życiu wojny!) zbytnio rozczulił cywilny los Niemców w czasie wojny, którą rozpętali 78. lat temu. Na mnie osobiście robią wrażenie barbarzyńskie metody eugeniczne, którym hołdowała III Rzesza, a tym samym wielu niemieckich lekarzy, psychiatrów, rodziców, członków rodzin. Odsyłam do lektury, która była przedmiotem zainteresowań w tym cyklu (patrz odc. 91)*.

piątek, września 08, 2017

Saga rodzinna - cz. XIV - odnaleziony ślad

W modlitewniku z 1901 r. jest zapis mej prababki Klary z Sucharzewskich Głębockiej (1892-1965): "Mój mąż Józef Głębocki umarł 5 czerwca 1938". I to była, jak dotychczas, jedyna pewna data (poza faktem narodzin dwojga z trójki dzieci) z biografii mego pradziada, Józefa Doliwy Głębockiego z Trepałowa (dawne województwo wileńskie).

Że ród Głębockich herbu Doliwa, siedział w Trepałowie co najmniej od XVII wieku potwierdzają metryki litewskie. Jan Głębocki płacił podymne z części zaścianka Trepałowo. Skromna była rodzinna wiedza o rodzicach: ojciec Adam Głębocki. O matce przez lata wiedziano tylko, że musiała być de domo Stankiewiczówna, gdyż pradziad zawsze wspominał babkę Stankiewiczową, ale nigdy nie matkę. Dawało to podstawy (kruche?) do założenia, że mama obumarła Józiuka, gdy był małym dzieckiem lub rodzice rozeszli się, nim synek mógł to pojąć.

środa, września 06, 2017

Mathilda Jones - the new Queen of England?

Nie uwierzę, że nie marzyliście o odkryciu w dziadkowym ogródku skarbu. Oczywiście miała to być skrzynia z okuciami, potężną kłódką. Rzecz jasna łup jakichś piratów. Logika nie podpowiadała rozpalonej wyobraźni dziecięcej skąd niby mieliby wziąć się takowi morscy zbóje np. nad Brdą? W przedszkolu też było szukania. Ile w tym zapału! Ile trudu! Udawało się znaleźć stary gwóźdź, kawałek garnka, końską podkowę, rozbity talerz lub ząb świni. Po jakimś czasie wyrastało się z tej niewinnej egzaltacji. Aliści...

wtorek, września 05, 2017

Spotkajmy się na Unter den Linden 7 - Treffen wir uns in Unter den Linden 7 (02)

Kurtyna kilka razy szła do góry. Wiwatów i oklasków nie było końca. Kosz kwiatów, jaki wniesiono nowej Carmen był przeogromny. Dobrych kilkanaście minut po finałowej scenie dopiero Kira Gauss mogła zejść ze sceny. Kilku dziennikarzy i dygnitarzy czekało na zadanie choćby najbanalniejszego pytania. Uciec od tego było jedynym jej pragnieniem. Tak, zamknąć się w garderobie, mieć za sobą ten świat i być tylko ze swoimi myślami. Nie widzieć tego entuzjazmu, zachwytu, nie czuć kolejnego pocałunku na rękach, uścisku dłoni. Kolejny bukiet był dla niej jak zbędny balast. Nawet nie zwróciła uwagi czy to jakiś nawiedzony student, dystyngowana dama czy oficer. To był dla niej w tej chwili tylko tłum. I to tym bardziej groźny, że odgradzał i oddalał ją od garderoby. Być już tam! Usłyszeć, jak zatrzaskują się za nią drzwi.

niedziela, września 03, 2017

Myśli wygrzebane... (80) Reinhold Messner

Trudno ukryć, że ten odcinek cyklu narodził się z tego, co przeczytałem w "Nagiej Górze..." Reinholda Messnera*. Miałem do wyboru: dopełnić tamto pisanie tymi cytatami lub wykorzystać je tu i teraz. Jak widać skorzystałem z umieszczenia ich w "Myślach wygrzebanych...". I to chyba z korzyścią dla myśli, bo w poprzednim pisaniu było tak wiele cytowania, że to, co tu jest wyeksponowane po prostu ginęłoby. A chyba jednak szkoda.

piątek, września 01, 2017

Wrzesień 1939 r. - kilka refleksji świadków i uczestników kampanii polskiej

Jesteśmy skazani na 1 września 1939 r. Od tej rocznicy nigdy nie uciekniemy? Ile musi ubyć pokoleń, aby zobojętniał temat? Kiedyś to nastąpi. Nie mam, co do tego wątpliwości. Kogo dziś porusza 29/30 XI 1830 r. czy 22 stycznia 1863 r.? Nawet jeśli mieliśmy pośród przodków i krewnych (a piszący ten blog dostąpił tego zaszczytu) uczestników tych krwawych wydarzeń. Czas oddalił nas i wymazał emocje. Ile 1 września 1939 r. będzie znaczył dla rówieśników mego wnuka Jerzego, rocznik 2013? Świadomymi uczestnikami czy świadkami II wojny światowej byli dla Niego prapradziadkowie lub pradziadkowie!

Polska we wrześniu 1939 r. miała być zwarta, silna, gotowa. Nie była. Mimo heroizmu żołnierzy i licznych dowódców, ludności cywilnej nie mogła uratować odzyskanej z takim poświęceniem niepodległości. Tym bardziej, że wrogów było dwóch! 1 IX zaatakował Hitler, 17 IX Stalin!

Strony