historia i ja: września 2013

niedziela, września 29, 2013

Świt... - odcinek 2

- Bzdura wuju! wierutna bzdura! - Ronald uparcie obstawał przy swoim. Nie baczył ani na wiek swego adwersarza, ani na urząd, ani nawet to, że był gościem u swego wujostwa. - Zrozumiałbym, żeby takie poglądy wygłaszał Adrian, ale ty? Matka ma rację!

- Tak? - zaatakowany starzec poprawił perukę. Czuł, że robi mu sie gorąco. - A cóż takiego mądrego wymyśliła moja ukochana Lizy?

- Wuj wybaczy, to nie moja opinia, tylko mojej matki, więc...

- Mów śmiało, nie tak łatwo obrazić moją siwą głowę - ale w głębi duszy drżała nić niepewności. Sądy wypowiadane przez Lizę nigdy nie były mu obojętne. Ona chyba nigdy nie wyzbyła się poczucia, że jest jego starszą siostrą. I był taki czas, kiedy zastępowała mu nawet matkę, nim ojciec ponownie nie ożenił się. Pannę Beavers wspominał bardzo dobrze. Właściwie nie potrafił o niej inaczej myśleć, jak "matka". I tu też różnił się z Lizy. Dla niej była tylko wyrachowaną suką, która po prostu uczepiła się starzejącego, samotnego sędziego.

- Mama powtarza, że wuj jest zbyt łatwowierny i na...

- Naiwny?! - starał się nie wybuchnąć, ale głos podniósł nieznacznie swoja barwę.

- O! tak. Naiwny - Ronald zaczął przewracać oczami, jak to tylko on potrafił.

- To uważasz mój drogi chłopcze, że ustawa stemplowa w nas nie uderzy?!

- Wuju, to tylko...

- Teraz ty mnie posłuchaj. - widać było, jak doświadczenie chce wziąć górę nad porywczością młodości. Tak, Ronald miał w sobie siłę, ale moc i rozwaga była w nim. Została mu po życiu, które tu zapisywał mozolną pracą i znojem. Wiedział, że przypominanie temu młokosowi o tym właściwie do niczego nie prowadzi. Po prostu młodość od zawsze rządziła się innymi prawami. - Król Jerzy i jego urzędnicy duszą naszą wolność! Chcą nam ją odebrać...

- Czy ktoś stoi na wuja podwórzu z muszkietem?! - przerwał zapalczywie Ronald. - To tylko propaganda!

- Mógłbyś mi nie przerywać?

Ronald speszył się. Sam poczuł niezręczność sytuacji, którą wytworzył. Szanował wuja, co wcale nie przeszkadzało mu mieć odmienne zdanie. Zasadnicza różnica zamykała się w jednej kwestii: kiedy on czuł sie Anglikiem, to wuj kazał nazywać się Amerykaninem.

- No, dobrze... To nie jest propaganda! Wiesz, że mam przyjaciół w Filadelfii. Sam tam bywasz. Nie powiesz mi, że atmosfera nie udziela się tobie! Ronaldzie, przecież nie jesteś z drewna!

- Nie, nie jestem z drewna! I dlatego nie rozumiem tej egzaltacji. Anglia jest moim domem! Podatki, to chyba normalna sprawa?

- Normalna. Ale nie zdzierstwo! Nie lichwa! Żądamy poszanowania prawa! - wuj uderzył laską o podłogę.

- Naszym prawem jest król!

- Króla można zmienić! Przypomnę ci, że tyranów się obalało!

- Wuju, na miłego Boga! - Ronald poderwał się z miejsca. Twarz paliła go gniewem. Gdyby to był ktoś inny, to pewnie rzuciłby się z pięściami. Ostatnio w tawernie Baileya skoczył do oczu Ericowi Carterowi. Musiano ich rozdzielać. Sprawa otarła się nieomalże o pojedynek, ale koniec końców obaj panowie podali sobie dłonie przy aplauzie publiki. Tym bardziej, że zobowiązali się postawić wszystkim zebranym po kolejce! I postawili!...

- Zapominasz, mój drogi chłopcze, że sto dwadzieścia lat temu spadła głowa Karola I. Myślisz, że jest wielka różnica Stuart czy Hanowerczyk? Jedna szyja, jeden kat!

- Wuju! To zdrada!

- Zdrada? A ja to nazywam lojalnością wobec tej ziemi!

- A korona?!

- Korona nas niszczy! I zniszczy, jeśli jej na to pozwolimy!

Ronald długo chłonął po tych słowach. Właściwie zaczął bać się poglądów starca.

- Czy wuj zdaje sobie sprawę z tego, co tu powiedział?

- Jestem w swoim domu, drogi chłopcze. Chyba nie myślisz robić użytku z tych słów. Tym bardziej, że wcześniej coś przebąkiwałeś o małżeństwie z Sarą? Czy ja już coś mieszam fakty? Wiesz mój wiek...

- Nie, nic wuj nie miesza! Ale... Uważam, że w zaistniałej sytuacji...

- Aha! - westchnął starzec i podniósł się z siedzenia. - To znaczy, że los dobrego i miłościwego króla jest ważniejszy od losu mojej jedynaczki? Tak?

Ronald chwycił kapelusz i nie podając wujowi ręki zbliżył sie do drzwi.

- Tak? - powtórzył gospodarz.

- Niech wuj daruje, ale...

W tej chwili drzwi otworzyły się z hukiem i wpadł jak pocisk pan Norman Graves. Trzymał jakąś kartę. Zaczął nią machać, jak chorągiewką.

- Wieści z Bostonu! - krzyczał. - Panie sędzio! Zaczęło się!

- Normanie Graves! Co się zaczęło?!

- W Bostonie Samuel Adams...

Usiadł na fotelu. I wuj i siostrzeniec byli zaskoczeni całym tym rabanem, jaki sprowadził na gabinet spokojny zdawało się pan Norman Graves. Chwycił za karafkę wina i wlał sobie do kieliszka. Nie bacząc, że wcześniej ktoś z niego pił.

- Powie pan wreszcie, co sie stało? - Ronald był równie zaniepokojony. Egzaltacja niespodziewanego gościa zaskoczyła go.

- Pisze mi... ten... no... pan sędzia wie...

- Daj pan tą kartkę, bo my niczego nie dowiemy się!

I właściwie wyrwał ją z ręki Gravesa. Przebiegł wzrokiem jej zawartość i podał siostrzeńcowi. który właściwie nie wiedział, co z sobą ma począć: wyjść czy zostać? Stał w otwartych drzwiach. Służący już czekał ze świecami, aby odprowadzić go do drzwi frontowych.

Z pewną rezerwą sięgnął po kartkę. Jego wzrok nie potrafił skupić się na treści. Litery, słowa skakały przed oczyma, jak niesforna gromada w jego szkole: bunt... "Dartmouth"... wysypali.... Indianie... przebierańcy... "Eleanor"... wszystko... robota Adamsa... wojna... "Beaver"... herbata... Ręce zaczęły mu się trząść. Szczególnie jedno słowo skupiło jego uwagę: w o j n a !

(koniec odcinka 2)

czwartek, września 26, 2013

Pośmiejmy się po... wysocku?

Tak, mój osobisty neologizm? Duch Wołodii Wysockiego badzia się po moim blogu, jak nie przymierzając bradziaga! Wychodzi ze mnie wileńska kresowość? Na zawołanie tego nigdy nie robię, ale jeśli wpadnę w trans, to krajan ze Starej Wilejki, Trepałowa, Łopoci czy Jackiewicz nie zorientowałby się, że ja już nie rodzony nad Wilio, zza Niemnem, nad Naroczo... Sami swoi?

Co mnie pchnęło do pisania tego postu? Jesienna szaruga? To też może byc inspirujące. Wieczorami, wśród mgły rodzą sie demony? Smutne, ale unikam, jak diabeł wody święconej różnych... kabaretonów, wieczorów z humorem itp, itd., etc.! Po prostu ten wydmuchany pseudo-humor męczy mnie. Ale... Zawsze pojawiają się perełki. No i objawiło się dla mnie odkrycie: na kanwie piosenki "Moskwa-Odessa / Москва-Одесса" powstała zabawna parafraza-fantazja gorzka ironia na stan rzeczy w III RP. Rozluźniamy mięśnie twarzy... Najpierw oryginał:

A teraz wersja kabaretowa: "Oddział Specjalny". Kolejne doskonałe muzyczne wykonanie "Kabaretu pod Wyrwigroszem":

Nie zapomnę oburzenia mego Wuja (skądinąd wybitnego slawisty i emerytowanego profesora Uniwersytetu Wrocławskiego), z którego ust usłyszałem mniej więcej takie słowa: Jak Jego Magnificencja Uniwersytetu Jagiellońskiego może tolerować kabaretowe wygłupy jednego ze swych pracowników naukowych? Chodziło o Aloszę Awdiejewa. A Jego interpretacja piosenek Wołodii ma jednak ten smaczek, że kiedyś przecież był obywatelem Z.S.R.R./C.C.C.P.

Ktoś znowu może mi zarzucić: a co to ma wspólnego z historią? Odpowiem krótko: bardzo w i e l e ! Sam Wołodia Wysocki jest historią! Zmusił wielu do innego spojrzenia na historię, czego dałem już wyraz. Ale oprócz patosu w Jego twórczości jest bardzo wiele humoru. To dlatego mój kolejny post Jemu poświęcony i tym razem kończę ulubioną... żyrafą!

wtorek, września 24, 2013

Mury mruczą dawne dzieje... (IV)

Poznań. Lubię włóczęgę po stolicy Wielkopolski! Ja po prostu kocham Poznań! Ile odnajdywanych perełek. Popełniłem w pewnym czasopiśmie pewien cykl z mego wojażowania. Tym bardziej, że otwierały się często przede mną zakamarki, o jakich nawet nie mogłem pomarzyć. Moje osobiste archiwum przechowuje mnóstwo różności. Setki zdjęć!

Dziś wracam do cyklu, w którym gościła Toruń i Bydgoszcz. Dziś proponuję wycieczkę ku Wzgórzu Świętego Wojciecha. Mamy przed sobą ulicę, której patronuje święty-męczennik z Czech! Nie myślmy, co nas czeka tam na górze. Wiem, że same wspaniałości. Rozejrzyjmy się wokół mijanych kamienic. Jest szansa, że dostrzeżemy to:

Nie ukrywam, że miałem pewną satysfakcję, kiedy podobne fotografie pokazywałem memu serdecznemu koledze Bartkowi (tu koleżeński ukłon) i pytałem: gdzie to jest? Wytężał wzrok, siły i całe skupienie. Po chwili dawał za wygraną. Nie drwię z kolegi. Często "człowiek z zewnątrz" widzi więcej lub inaczej, niż tubylec! I to jest normalne.

Gnamy i nie zwracamy uwagi na detale. Tego staram się uczyć moich uczniów: rozglądajcie się, fotografujcie. Asia kiedyś przysłała zdjęcia z Paryża. Czego? Murów, gzymsów, graffiti! Podparła to zdaniem: bo pan kiedyś mówił... Jednak zapamiętują. Owoce zjawiają się niespodziewanie. Jeśli ktoś "jest w branży" wie o czym piszę. Na tym polega niewdzięczność zawodu belfra: nigdy do końca nie wiemy, jaki naprawdę osiągniemy efekt. Dość tego gadania.

Cieszy mnie, jak trafiam na takie "graffiti". Oto prawdziwa historia, która sama wydostaje się spod tynku i krzyczy do nas: przeczytaj mnie! jestem tu! jutro może mnie juz nie być!... Mam nadzieję, że te napisy jeszcze są? Nie byłem w Poznaniu od grudnia 2011 r. - chyba nikt tego nie zamalował, nie skuł tynku? Niestety nie pomyślałem, aby zapisać numeru posesji przy ul. św. Wojciecha. Wierzę, że rodowici poznaniacy pomogą uzupełnić tą lukę.

PS: Nie zapominajmy, że jeszcze sto lat temu na mapie było napisane: P o s e n ! Czy te napisy pamiętają "czasy Kaisera"? Nigdy nie zapominam o moich wielkopolskich korzeniach. Pisałem o tym. Może dlatego tak lubię wracać nad Wartę?

sobota, września 21, 2013

Świt... - odcinek 1

Byli dla siebie stworzeni?

Każdy tak uważał. Ronald Tennyson oficer, przystojny. Nie bez znaczenia, że bogaty. Dla wielu zbyt przemądrzały? Mimo młodego wieku uchodził za człowieka o mocno już ugruntowanych poglądach. Śmierć ojca, kiedy miał zaledwie pięć lat, sprawiła, że matka otoczyła go ślepą i bezwzględna miłością. Do pani Lizy nie miały dostępu słowa krytyki. Te różne "dobre rady" wychowawcze, powoływanie się na dorobek pedagogiczny Johna Lockea na niewiele się zdawało. Pani Eliza wiedziała lepiej. Jej jedynak był wyjątkowy, najlepszy, po prostu ucieleśnienie wszelkich cnót i mądrości.

Miłość do Sary Wetherburn nie wybuchła w porywie jednej nocy. Znali się od dziecka! Byli kuzynostwem. Jej ojciec i jego matka byli rodzeństwem. Dla nikogo nie było tajemnicą, że wspólne zabawy, przebywanie w obu dobrach ziemskich, razem spędzane wakacje bardzo ich sobie zbliżyli. Sara dostrzegała, że jej wybranek to chwilami bardzo nadymający się bufon. Wierzyła jednak w siłę swej dobroci. Bo Sara naprawdę zdawała się być aniołem rzuconym na ten padół przez przypadek? Żadne zwierzątko nie pozostało bez opieki, jeśli tylko dowiedziała się o tym panienka z Hornhill.

Nie uchodziło to uszczypliwości starszego brata. Adrian lubił dokuczać Sarze. Z wiekiem dziecięce wygłupy zastąpiło... uznanie dla siostry? Stawało się bowiem jasne, że to nie jest tylko dziewczęca egzaltacja. Sarę można było tylko podziwiać.

To było zeszłej jesieni, na początku października. Ronald musiał pochwalić się przed wujem i kuzynem swoimi oficerskimi szlifami? robił to jednak dla tej jedynej... Pięknie wyglądał w swym czerwonym mundurze gwardii królewskiej JKM Jerzego III!

- Masz swego rycerza! - zakpił Adrian. - Nawet jest na siwym koniu.

- Dałbyś pokój - fuknął na niego ojciec.- Brałbyś przykład z kuzyna...

- Przykład czego? - ironizował dalej Adrian. - Toż to kukła!

- Milcz!

Sara zdawała się nie słyszeć tego dialogu. Myślałby kto, że to do niej nie dociera. Nic bardziej mylnego! Każda sylaba trafiała do niej i w nią. Przyjmowała braterska krytykę, jako... kolejną formę zazdrości i młodzieniaszkowatej zawiści?

- A ja i tak za niego wyjdę - rzuciła im przez ramię. Nie sprawdzała reakcji ojca i brata. Za nic miała ich rozsądek, wstrzemięźliwość i...

- A on wie, że twoje serce bije też dla Synów Wolności?

Teraz dopiero Sara odwróciła się. Łagodne rysy nieznacznie wygięły się. W tej chwili przypominała kotkę, której ktoś zabrał włóczkę-zabawkę. Najchętniej skoczyłaby bratu do oczu.

- Jesteś tak okrutny czy głupi? - syknęła w jego stronę. - A może zazdrościsz mi mego szczęścia?!

Odpowiedzi już nie dostała, bo Ron zbliżał się. Czarny koniuszy wziął od niego konia.

- Wuju! Adrianie! - uchylił z galanterią trójgraniasty kapelusz.

Sara wzięła go za rękę i poszli oboje do parku. Chwile spacerowali w kompletnym milczeniu. Mijali rozarium, podeszli do ławki, która stała pod starym dębem. Sara wyglądała pięknie. Kremowa suknia muskała dywan z rdzawych liści. Słońce łagodnie kładło swoje promienie na jej kapeluszu. Szerokie rondo kryło jej twarz przed zgubnym skutkiem promieni.

- Pięknie pan wygląda, panie poruczniku Ronaldzie Tennysonie.

- Saro...

- Tak?

- Onieśmielasz mnie...

- Ja? - zdziwiła się. Jej oczy stały się jeszcze bardziej wielkie. Szare, błyszczące. - Panie poruczniku... ja...

- Moja matka się zgadza... w grudniu... za rok...

- Jesteś pewny, że za rok będę cię kochała?

- Saro... Nie bądź okrutna. Co to jest rok?!

- Czternaście miesięcy - poprawiła go. Widział, jak jej się oczy śmieją. Nie znał podobnie pięknego uśmiechu. Mógłby za niego pójść w ogień. - To cała wieczność. Tyle się może...
- Ani myśl! - przerwał jej stanowczo.- nic! rozumiesz?! Nic nie jest w stanie nas rozdzielić.
Pocałował ją w rękę.

* * *

Rok zszedł - nie wiadomo kiedy.
Dookoła świat wirował, jak w kalejdoskopie. Polityczne posunięcia Anglii doprowadzały kolonie do granicy wytrzymałości. Szpiedzy królewscy tropili członków tajnych stowarzyszeń. Synowie Wolności byli szczególnie traktowani... W czasie jednej z obław niewiele brakowało, a wpadłby Adrian. Tylko rączość jego wierzchowca sprawiła, że uszedł cało z zastawionej pułapki. Odtąd każde opuszczenie przez niego plantacji było obciążone tym wspomnieniem.
- Na Boga! Adrian! Uważaj na siebie! - przestrzegał go ojciec. - Chcesz podzielić los...
- Ojcze... kocham twoja madrość i jestem pełen podziwu dla twego wieku i urzędu, ale nie możesz mi wzbraniać czegoś, w co sam wierzysz. Zaufaj mi. Będę ostrożny. Nic mi się nie stanie.
- Każdy tak mówi! Wczoraj powiesili syna Morganów!
- I dlatego musimy dalej robić swoje! Wszystkich nas nie wywieszą. To nie czasy Krassusa! W końcu mamy muszkiety!
- A oni maja armię.
- My mamy swoje kolonie! - upierał się z młodzieńczą werwą Adrian. - Czyż nie ty mnie uczyłeś, że do odważnych świat należy? Jeszcze nam Jerzy zapłaci! Sic semper tyrannis!

Słowa Adriana kompletnie wytrąciły argumenty z rąk sędziwego ojca. W głębi duszy był dumny z syna. Widział w nim siebie. Zazdrościł mu, że wiek nie pozwala już mu na takie zaangażowanie się w sprawę.

- Napiszę do Filadelfii. Jefferson...

- Dziękuje ojcze.

Pocałował ojca w rękę.

Dla Sary wszystko to, czego była świadkiem stawało się tym cięższą udręka, że jej ukochany Ronald Tennyson był lojalnym rojalistą. Nie przyjmowała początkowo do siebie informacji, które do niej docierały o zasługach porucznika gwardii. Nie chciała słuchać. Burzyła się w sobie. Nie wierzyła, że pogłoski o przeprowadzanych przez niego rewizjach czy rekwizycjach naprawdę dotyczą jej Rona?

Wszystkie jego listy przechowywała w swoim sekretarzyku. Dzisiaj postanowiła je spalić? Oczekiwała wszak cały czas na oficjalne zaręczyny. Powoli zbliżał się termin, o którym wspominał minionej jesieni. Tyle, że od tamtego czasu prawie się nie widzieli...

(koniec odcinka 1 - ciąg dalszy 29 IX)

czwartek, września 19, 2013

Miecz generała Roberta Lee / The sword of Robert Lee

Duch Gettysburga mnie nie opuszcza? Od razu dodam: nie szukałem Go! Tak, przyznaję: mam wielką słabość do generała Roberta Edwarda Lee (1807-1870). Już chyba dałem tego wyraz na tym blogu. Nie ucieknę od Niego? Ale chyba tak jest ze mną, że jeśli zrodzi się okazja, to jej nie omijam! Nie ustaję w oczekiwaniach na polską biografię lub jedno z tłumaczeń z wielu książek, jakie wyszły spod pióra amerykańskich historyków.

To gdzie wpadłem na "mego generała"? I "ducha Gettysburga"? A wertując... "Pożegnanie z ciemnością. Dziennik z wojny na Pacyfiku" Williama Manchestera (1922-2004). Żart? Nie. Też osłupiałem. Bo czego mogłem się spodziewać? Tropikalnej dżungli, fanatycznego oddania cesarzowi Japończyków, dzielnych Marines wyskakujących z łodzi transportowych i wdzierających się na kolejną wyspę! A tu - niespodzianka! Autor uraczył mnie swoim rysem genealogicznym. Osłupiałem z historycznego wrażenia!

Gen. George B. McClellan

Sam fakt np. że mężczyzna przyznaje się, że jego lekturą było "Przeminęło z wiatrem" Margaret Mitchell - to już powinno nas zaskoczyć. Nim W. Manchester wciągnie nas w wojenną narrację snuje opowieść o sobie! Zaczął intrygująco: "Jak Jezus był Żydem tylko po matce, tak ja byłem Jankesem tylko po ojcu. Jako chłopiec często grałem na organkach Hymn piechoty morskiej, ale częściej inną melodię: Dixi". Rodzice poznali się w... wojskowym szpitalu, gdzie frontowe rany lizał tatuś Autora. "...rannych z Francji, odwiedzały młode kobiety, z którymi nigdy by się nie spotkali w innych okolicznościach. Były bacznie strzeżone córy wirgińskiej arystokracji. Wśród nich znalazła się Sallie Elizabeth Rombough Thompson, nieśmiała, piękna dwudziestolatka, której ojciec, makler bawełniany z Norfolk, był siostrzeńcem Stonewalla Jacksona, a matka z domu Wilkinson, z tych Wilkinsonów, została 11 maja 1862 roku, jako trzytygodniowe niemowlę, wyrzucona ze swego domu przy Duke Street, ponieważ jakiś major wojsk Unii ze sztabu generała George'a B. McClellana postanowił założyć tam swoją kwaterę". Widać bardzo ciążyła nad rodziną Autora wspomnień ta jankeska rekwizycja, skoro opowieść o tym wydarzeniu powtarzało czwarte pokolenie. Zachodzę w głowę: jak to jest dziś? Czy dzisiejsi potomkowie walczących w wojnie secesyjnej/civil war targani są dziś jeszcze namiastką tamtych emocji?

Generalicja Skonfederowanych Stanów Zjednoczonych, czwarty od prawej R. Lee

Oczywiście zaskoczyła mnie informacja o bliskim pokrewieństwie z Thomasem „Stonewallem” Jacksonem (1824-1863). Innymi słowy w żyłach W. Manchestera płynęła ta sama, choć po kądzieli, krew, co bohatera spod Chancellorsville?! Niesamowite. Jak mogli do mnie nie przyjść bohaterowie tamtej straszliwej wojny? Choć przez chwilę poczułem się swojsko... Tym bardziej, że walki na Pacyfiku, te różne "żabie skoki", to nie jest krąg moich zainteresowań.

Generałowie Th. Jackson i R. Lee

Gen. Thomas „Stonewall” Jackson

Dalej jest jeszcze ciekawiej? Dowiadujemy się na czym polegała "rodzinna edukacja historyczna". Mam nieodparte wrażenia, jak bardzo przypomina to, co było w polskich rodzinach, np. doświadczonych w czasie powstania 1863 r. Podobieństwa same się nasuwają. "Rodzina i wszyscy znajomi byli całkowicie pochłonięci tą wojną, a późniejsze legiony wdów po konfederatach przekazywały dalej swą zajadłość i gorycz swoim dzieciom, dzieciom swych dzieci, a w moim przypadku dzieciom dzieci dzieci swych dzieci. W pół wieku po Appomattox moja matka ubierała się na czarno w Dzień Pamięci Konfederatów, przerabiała w klasie niewiarygodnie stronniczą Historię Wirginii i wstawała, kiedy jej szkolna przełożona dyrygowała śpiewem wzruszającego Miecza generała Lee ("Z pochwy dobyty, czysty i lśniący, błysnął miecz generała Lee...)".

Gen. R. Lee pod Appomattox podpisuje kapitulację wojsk konfederackich.

Gen. J.E.B. Stuart

Flora Cooke Stuart

Moje zaskoczenie nie stygło. Trochę to przypomina film... Hitchcocka? Napięcie wcale nie słabło! Kolejne zdanie, jak fala niosło kolejną sensację: "J.E.B. Stuart zginął pod Yellow Tavern w 1864 roku, ale jego młodziutka wdowa [Flora Cooke Stuart (1836-1923) - przyp. K.N.] dożyła XX stulecia i uczyła moją matkę w szkółce niedzielnej, nie ograniczając się do Biblii; uwielbiała opisywanie, jak to jej małżonek jesienią 1861 roku efektownie okrążył całą armię Unii. Ona i cała reszta wirgińskiej elity uważała zajęcie Norfolku przez McClellana za szczególnie wulgarne i niedżentelmeńskie - czyli skrajne złamanie zasad - ponieważ, jak powtarzała jedna drugiej, wykorzystał nieobecność mężczyzn z Norfolku". To dopiero musiała być lekcja. Oczywiście, że następowała mitologizacja śp.małżonka. Słynny zagończyk konfederacki zasłużył sobie na pamięć już za życia. Dokonywał cudów, śmigając między wojskami jankeskimi, niczym duch! Wybaczono mu "zagubienie się", kiedy cała armia generała R. Lee stawała do śmiertelnego starcia pod Gettysburgiem. Wódz nie wstydził się później przyznawać, że: "Kiedy myślę o nim, zbiera mi się na płac". W końcu w jego osobie naprawdę tracił wyjątkowego dowódcę. Zginął mając zaledwie 29. lat. A był oczami Armii Północnej Wirginii / Army of Northern Virginia. Nie przesadzę porównując go do "naszego" Andrzeja Kmicica, który "podchodził Chowańskiego"?

Gen. G. Pickett

To jeszcze nie koniec. Cały czas czerpię z książki, w której jest o gen. D. MacArthurze. W. Manchester dodaje: "Każdy z Wilkinsonów, każdy z Jacksonów, każdy z kuzynów, nie wyłączając tych po pięćdziesiątce, wszyscy walczyli pod generałem Lee w trzech pułkach wirginii oraz w Dinwiddie Grays. Ich szeregi zostały zdziesiątkowane, a ich kobiety pogrążone w dożywotniej żałobie, kiedy nie powiodła się bohaterska szarża Picketta". Pojawia się też wspomnienie o... ciotecznej prababce: "W nocy 3 lipca 1863 roku, w tym ostatnim, straszliwym dniu pod Gettysburgiem, ciotka mojej babci Margaret Wilkinson w towarzystwie niewolnika, unoszącego do góry latarnię, przeczesała pobojowisko, odwracając trupy w poszukiwaniu Johna, swojego męża. Znalazła go jeszcze żywego, ale zmarł po amputacji ręki. Jego pobici towarzysze porzucili go jako martwego". I tak znaleźliśmy się na polu słynnej bitwy, kiedy już umilkły działa. Czy to nie przypomina nam sceny z serialowej adaptacji "Nocy i dni": pobojowisko, w błocie leżą pobici powstańcy? Jak widać "żałoba narodowa" nie była tylko domeną dzielnych Lechitek czy Litwinek! Matrony Południa też pozostawały wierne pamięci tych, co padli w boju!...

Żeby temat zamknąć, to jeszcze dwa epizody, których był świadkiem Autora wspomnień: "Aby zamanifestować moją pogardę dla Jankesów, zrobiłem sobie własnym przemysłem sztandar, używając do tego prześcieradła i farb wodnych, szyderczo powiewając nim na szkolnej pauzie. Zbił on z tropu moich kolegów z klasy; nie wiedzieli, co to takiego". Pomysłowe dziecię z tego Williama? Po prostu nauka nie poszła w las. Piszący ten blog też skrobał na swoich zeszytach w szkole średniej "kolumny Giedymina". Jest też o matce i dziadku "po mieczu": "Matka zdobyła się raz na odwagę i powiedziała teściowi, że jego ojciec chyba walczył przeciw jej dziadkowi". Riposta dziadka jest urocza: "Manchesterowi wysłali zamienników".

Ale, ale! A gdzie jest szabla generała Roberta Lee? Jest! Dowód na to mam w postaci m. in. trzech zamieszczonych poniżej zdjęć. Proszę bardzo:

The Museum of the Confederacy curator, Cathy Wright.

Głownia szabli gen. R. E. Lee

The Museum of the Confederacy curator, Cathy Wright, left, displays the newly restored sword carried by Confederate Gen. Robert E. Lee during the surrender at Appomattox at the museum as staffer, Eric App, right and Ed Lee, center, look on in Richmond, Va., May 5, 2011. The sword will be displayed in Richmond until the satellite exhibition space in Appomattox is completed.

PS: Odnalazłem oryginalny tekst utworu Fr. Abrama Josepha Ryana (1838-1886). Nigdy nie uczyłem się angielskiego. Nie podejmę się tłumaczenia. Uważam jednak, że byłoby "pusto", gdyby tekst pieśni, którą śpiewało całe Południe nie znalazł się tutaj. Tym bardziej, że wzmianka o niej pobudziła mnie do działania. Tematu wojny secesyjnej nie zamykam. Powrót, jak widać może być w najmniej oczekiwanym momencie. A, że tym razem przypadł w rocznicę bitwy pod Chickamaugą (18-20 IX 1863 r.), kiedy to gen. Braxton Bragg rozgromił armię jankeską gen. Williama Starkea Rosecransa, to zupełny zbieg okoliczności.

THE SWORD OF ROBERT LEE
Forth from its scabbard, pure and bright,
Flashed the sword of Lee!
Far in the front of the deadly fight,
High o'er the brave in the cause of Right
Its stainless sheen, like a beacon light,
Led us to Victory!

Out of its scabbard, where, full long,
It slumbered peacefully,
Roused from its rest by the battle's song,
Shielding the feeble, smiting the strong,
Guarding the right, avenging the wrong,
Gleamed the sword of Lee!

Forth from its scabbard, high in the air
Beneath Virginia's sky--
And they who saw it gleaming there,
And knew who bore it, knelt to swear
That where that sword led they would dare
To follow--and to die!

Out of its scabbard! Never hand
Waved sword from stain as free,
Nor purer sword led braver band,
Nor braver bled for a brighter land,
Nor brighter land had a cause so grand,
Nor cause a chief like Lee!

Forth from its scabbard! How we prayed
That sword might victor be;
And when our triumph was delayed,
And many a heart grew sore afraid,
We still hoped on while gleamed the blade
Of noble Robert Lee!

Forth from its scabbard all in vain
Bright flashed the sword of Lee;
'Tis shrouded now in its sheath again,
It sleeps the sleep of our noble slain,
Defeated, yet without stain,
Proudly and peacefully!

wtorek, września 17, 2013

Agresja sowiecka na Polskę - 17 IX 1939 r.!

"Wojna niemiecko - polska ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego. W ciągu dziesięciu dni operacji wojskowych Polska straciła wszystkie swoje okręgi przemysłowe i ośrodki kulturalne. Warszawa, jako stolica Polski, już nie istnieje. Rząd polski uległ rozkładowi i nie okazuje przejawów życia. Oznacza to, że państwo polskie i jego rząd przestały faktycznie istnieć. Dlatego też straciły ważność traktaty, zawarte pomiędzy ZSRR a Polską. Pozostawiona własnemu losowi i pozbawiona kierownictwa Polska stała się łatwym polem wszelkiego rodzaju niebezpiecznych i niespodziewanych akcji, mogących stać się groźbą dla ZSRR. Dlatego rząd radziecki, który zachowywał dotychczas neutralność, nie może w obliczu tych faktów zajmować nadal neutralnego stanowiska" - tak zaczynała się słynna nota, jaką wręczono o świcie 17 IX 1939 ambasadorowi Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie, Wacławowi Grzybowskiemu. Każde słowo w tym dokumencie było i pozostaje kłamstwem! Wywodzono, że skoro nie ma Polski (?), to nie ma tez zobowiązań, jakie na siebie przyjęły oba państwa podpisując pakt w 1932 r. Perfidia tego matactwa jest przerażająca.

Oto Stalin realizował linię, którą nakreślono w pakcie podpisanym w nocy z 22 na 23 sierpnia 1939 r. Dwa, najbardziej bandyckie systemy totalitarne postanowiły rozedrzeć na strzępy bezbronne (i opuszczone przez Sojuszników) ciało II Rzeczypospolitej. Trzeba przyznać, że moskiewski aliant wystawiał cierpliwość Hitlera na męcząca próbę...

"Rząd radziecki nie może również pozostać obojętny na fakt, że zamieszkująca terytorium Polski pokrewna ludność ukraińskiego i białoruskiego pochodzenia jest bezbronna i została pozostawiona własnemu losowi. Rząd radziecki polecił wobec powyższych okoliczności Naczelnemu Dowództwu Armii Czerwonej, aby nakazało wojskom przekroczyć granicę i wziąć pod swoją opiekę życie i mienie ludności Zachodnie Ukrainy i Zachodniej Białorusi" - ten fragment musiał chyba najbardziej zaskoczyć samych sowieckich sojuszników, czyli Niemców. Bo niby kto zagrażał polskim Białorusinom czy Ukraińcom? Mój dziadek czaił się z koso na Nikofora Huleckiego i jego pobratymców? Zwoływał okoliczną szlachtę, by szli palić białoruskie wioski? Oto polski pan, polski burżuj padali pod ciosem... oswobodzicielki Krasnoj Armii towarzysza Stalina?!

"Rząd radziecki zamierza równocześnie podjąć wszelkie środki mające na celu uwolnienie narodu polskiego od niszczącej wojny, w którą wepchnęli go nierozsądni przywódcy, i umożliwienie mu życia w pokoju" - kończył się ten złowrogi dokument, który zdecydowanie odrzucił ambasador W. Grzybowski! Co dla Sowietów nie miało żadnego znaczenia! Los Polski był już przesądzony nim padły pierwsze strzały 1 września.

Nie mogę pojąć dlaczego Naczelny Wódz, bohater wojny polsko-bolszewickiej, marszałek Edward Rydz-Śmigły wydał słynną, dwuznaczną w treści dyrektywę: "Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami – bez zmian. Miasta do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii". Panie Marszałku! dlaczego nie ogłosił Pan wojny z Sowietami?! Kto Panu podsunął to kretyńskie stwierdzenie: "wkroczyli"?! Do dziś, to przeklęte słowo drażni wielu Pana rodaków! Dlaczego nie napisał Pan: "Sowieci napadli! Nakazuję strzelać do każdego obcego żołnierza, który naciera ze Wschodu!" Na Boga! Dlaczego?! Na Kremlu do dziś śmieją się z tego!... Oni nawet są zdania, że nie było żadnej agresji, żadnej wojny! Na szczęście obrońcy Grodna i innych kresowych miast byli mądrzejsi od Pana, panie Marszałku!...

Jakie to dziś... oczywiste! Kiedy zaczynałem pracę w szkole był rok 1984 r. Już wtedy w podręczniku do historii klas VIII szkoły podstawowej pojawiła się nota Mołotowa. Można było ją słowo po słowie analizować. Zdjęć żadnych! Po takiej przegadanej lekcji (w Szkole Podstawowej nr 1 w Nakle nad Notecią) uczeń przyniósł zniszczony, niemiecki album z kampanii polskiej 1939 r. Mogłem zobaczyć na kredowym papierze wydrukowane fotografie ze wspólnej defilady wojsk niemieckich i radzieckich w polskim Brześciu nad Bugiem. Uczeń chciał mi ten album sprzedać. Nie mogłem wchodzić z nim w żadne "handlowe konszachty". Odmówiłem, choć serce mi krwawiło. Przyznałem się, że najbardziej interesują mnie kartki z owej defilady. Nagle usłyszałem "trach!" i Tomasz trzymał w ręku kilka wyrwanych kartek! Mam je do dzisiaj.

17 września 1939 r. wpisany jest w historię mojej wileńskiej rodziny! To dla niej rozpoczął się okres pierwszej sowieckiej okupacji. Jako historyk mogę tylko rozpaczać, jak wiele pamiątek rodzinnych, tych z 1863 r., dokumentów wystawionych za carów (m. in akt wylegitymowania jednego z prapradziadów ze szlachectwa), fotografii zostało zniszczonych. To był wyrok! Zaczynała się noc sieriożnoj okupacji.

W szkole średniej miałem bardzo odważna nauczycielkę polskiego, która pozwalała nam mówić, co chcieliśmy, a przede wszystkim myśleć! Nie wiem, co się stało, ale na jednej z lekcji Wanda powiedziała "17 IX 1939 r. był błogosławieństwem dla Polski". Obudziły się we mnie demony! Najprzyzwoitsze zdanie, które mogę tu zacytować brzmiało: "Ładne mi błogosławieństwo, jakbym urodził się na Kamczatce!".

poniedziałek, września 16, 2013

Wir - West Wild - odc. 17 - ostatni

Sędzia Jeffersona patrzył na swoje ręce. Nie cierpiał tych dziwnych pauz w rozmowie. Minuty wlokły się, jak ochwacone! Szeryf Mc Louis stał przy oknie. Dopalał cygaro. Jego zamyślone oczy zupełnie do niego nie pasowały?

- Myśli pan, że tam...

- Gdzie? - sędzia ożywił się.

- Po tamtej stronie znajdziemy się wśród sprawiedliwych tego świata?

- Skąd ten fatalizm, szeryfie! - sędzie spojrzał badawczo na swego rozmówcę. Nie poznawał w nim twardziela, którego znał od lat. Szkot miał-że jakieś wątpliwości? - Chwila zwątpienia?

- Nie... nie... to nie to... - Mc Louis podszedł do biurka, na którym stała masywna popielnica i zgasił niedopałek.

- Pan łapie tych bandziorów, a ja... Ja ich wieszam! Proste! Wszystko w majestacie prawa, szeryfie Mc Louis. Nasze ręce i sumienia są czyste.

Szeryf usiadł na fotelu. Ale nie patrzył na Jeffersona. Wzrokiem skupił się na oknie. Podniesiona szyba wpuszczała drobiny wieczornego chłodu.

- Sumienie może tak, ale czy ręce?

- Skąd te skrupuły? - sędzia sięgnął po karafkę z brandy. Podał kieliszek szeryfowi. Ten nie odmówił. Po chwili rozlał alkohol. Podniósł swój kieliszek: Pana zdrowie.

Umoczyli usta. Mc Louis wzdrygnął się. Ten pierwszy łyk? Nie przepadał za brandy. Nie odmawiał. Wiedział, jak sędzia Jefferson przywiązuje wagę do samego faktu poczęstowania kogoś swoim trunkiem. To było wyróżnienie. Każdy o tym wiedział. Nie każdy miał okazję zobaczyć go z kryształową karafką Tak, to był dowód uznania i zaufania.

- Ten Brown sam sobie winien. Czy nad trupem jego brata też pan tak pochylał się? Dostał kulę, gdzie trzeba i finał! Zdrowie!

- Zdrowie! - powtórzył za gospodarzem bez entuzjazmu.

Odstawił pusty kieliszek

- Strzelił pan kiedyś człowiekowi w plecy?

Sędzia zamarł z karafką w dłoni.

- Czy chce mi pan powiedzieć szeryfie, że dręczą pana skrupuły, albo że ma pan koszmarne sny?

- Śpię dobrze. Bez obawy, ale... Niech pan odpowie.

- Nie wiem. Nigdy nie zabiłem człowieka.

- A na wojnie?

Sędzia Jefferson zaczął niepokoić się tonem tej rozmowy. Nalał kolejny kieliszek. Mc Louis odsunął swój.

- Ucieka pan?

- Szeryfie Mc Louis nie poznaje pana! Rozkleja się pan? Po tym, co pan zrobił dla tego hrabstwa?

- A, co takiego zrobiłem?

- Rozbił pan bandę Browna! Wcześniej dopadł Morgana Harrisona, Marvina Schmitzla, Robina Coopera...

Szeryf przerwał mu tą wyliczankę gestem ręki, który nie pozostawiał złudzeń, a mógł oznaczać tylko: daj pan spokój!

- Wie pan, jak zginął Cooper? Wpakowałem mu trzy kule w ten zapijaczony łeb, kiedy... srał za stodołą!

Sędzia zamoczył usta w kieliszku brandy.

- Nawet nie zdążył się przestraszyć. Wyrosłem nad nim, jak cień. On miał spuszczone portki... I wpakowałem kulę! Jedną bang! Drugą bang! Trzecią bang!

- Należało mu się! - sędzia mimo wszystko zaczął nalewać kolejny raz. Szeryf nie oponował. - Cooper był skończonym draniem. Kradł konie, zabił Lee Stevensa! Zapomniał pan? Spalił go w chacie!

- To jest najgorsze... Nigdy niczego nie zapominam! - wychylił kieliszek. Skrzywił się. - Pan tego nie zrozumie.

Wstał. Czuł, że brandy już działa.

- Chwilami myślę, aby to wszystko rzucić w diabły!

- I pognać bydło do Colorado? - sędzia uśmiechnął się. Jego wypielęgnowana twarz nabrała rumieńców. I w jego organizmie brandy zaczęła swoje działanie. Wiedział gdzie jest granica. I kiedy trzeba odstawić karafkę. Słyszał plotki, że szeryf często przekraczał granicę zdrowego rozsądku?

- Colorado? - zasępił się. - Tak, chyba ma pan rację. Pognać bydło setki mil! Czuć tylko pod sobą twarde siodło, patrzeć na morze krowich zadków i przeklinać kolejny talerz żylastej wołowiny... Od tego wszystkiego uciekłem. Najpierw na włóczęgę, a potem na wojnę z Meksykiem.

- Był pan pod Alamo?

- Hm... Bzdura! Santa Anne widziałem na obrazku. Ale byłem pod Chapultepec.

- Nie wiedziałem.
- Nikt nie wie. Widziałem kapitulację generała Nicolása Bravo Ruedy. Za moimi plecami wieszali tych głupich Irlandczyków...
- Słyszałem - sędzia zapełnił kolejny kieliszek. Karafki jednak nie postawił na biurku, tylko odniósł do szafki, która stała obok.
- Ale to ja tam byłem. Nie pan. A potem ta parszywa wojna, która nas podzieliła. I to nie tylko na te kilka lat, ale na całe życie! I za sto lat będą pamiętać, jak północ skoczyła do gardła południu.
- Pozwolę sobie z panem się nie zgodzić - zaczął oponować sędzia Jefferson. - To południowcy zaatakowali Fort Sumter. Trochę mnie pan zaskoczył. Sam pan mówił kiedyś, że był u Shermana
- Że jestem jankesem? - nie wziął kieliszka. Patrzył tylko na niego.- Jakie to dziś mam znaczenie? Zabijaliśmy swoich! Jankes? Czy ja wiem? Jestem Szkotem. Tylko ten mundur... splugawiony granat.
- Takie czasy - Jefferson najchętniej już zamknąłby drzwi za swoim adwersarzem. Też znalazł sobie czas i miejsce na swoje zwierzenia. Niech idzie do kościoła lub burdelu! Niech idzie do diabła.
Mc Louis chyba jednak wyczuł, że pobyt niebezpiecznie rozciągał się i wystawiał na cierpliwość gospodarza? Wstał z krzesła. Wziął jeszcze jedno cygaro. Sędzia szybko pospieszył ku niemu z ogniem. Ale on nie myślal odpalać od zapałki. Włożył cygaro do wewnętrznej kieszonki marynarki.
- Ma pan rację sędzio - przyznał - takie czasy.
Bez podania ręki wyszedł, zostawiając za sobą otwarte drzwi. Jefferson widział jego masywną sylwetkę, jak znika za drzwiami frontowymi. Usłyszał ich trzask. Szeryf Mc Louis opuścił jego mieszkanie.
Na zewnątrz już czekali Bill Norton i Karl Evans. Też ich wkurzało, że stary nie wychodzi od sędziego. Ile można siedzieć u tego starego pierdoły? Stali, jak dwa kołki w płocie. Kiedy drzwi skrzypnęły w zawiasach aż któryś z nich westchnął.
- Myśleliśmy, że pan tam zostanie na noc - odważył się odezwać Karl. Szeryf spojrzał tylko w jego kierunku. Nie myślał jednak komentować. Był już zmęczony. Chciał tylko cisnąć się na łóżko i zapomnieć. O czym? O wszystkim. Może najbardziej o tej bezprzedmiotowej rozmowie z sędzią Jeffersonem. Do niczego nie prowadziła. A na domiar złego wygadał się o... Po co wracał do tego, że był pod Chapultepec? Czuł, że wzrasta w nim gniew na siebie samego!
Właśnie mijali sklep Hopffera, kiedy zza węgła padła seria strzałów. Bill Norton zatrzymał się. Odwrócił w kierunku szeryfa, jakby chciał coś powiedzieć, ale zachwiał się. Wyglądało, jakby potknął się o własne nogi i upadł na wznak. Karl Evans szarpnął z kabury pistolet, ale i on wykonał jakiś nieludzki obrót i runął na kolana. Chciał się podnieść, ale dwa kolejne strzały niemal wbiły go w ziemię. Jedna kula drasnęła szeryfa!
Mc Louis syknął i rzucił się na ziemię. Zrobiło się cicho. Nie zdążył nawet zauważyć skąd dokładnie padły strzały. Karl nie żył na pewno. O Billu sądził, że jest tylko ranny. Ciężko, ale ranny. Postanowił się nie ruszać. Poczekać na dalszy bieg wypadków. Te na siebie nie kazały długo czekać.
- Mamy go! - doszło do niego. - Sukinsyn!...
Zza węgła wysunęły się dwie sylwetki. Strzały na nikim nie zrobiły wrażenia? Gwar saloonu zagłuszył dźwięk wystrzałów? Dwa mężczyźni zaczęli biec w kierunku swoich ofiar. Kiedy byli na odległość dobrego strzału Mc Louis usiadł na ziemi i z obu rewolwerów strzelił w ich kierunku. Tym razem ci zaskoczyli się. Ale nie było już dal nich możliwości ani zatrzymania się, ani precyzyjnego oddania strzału. Zbyt szybko zawierzyli, że jest już po wszystkim. Szeryf z diabolicznym spokojem raził. Jeden z napastników wyrzucił w górę ręce, a jego karabin poszybował gdzieś za niego.Ale ten drugi...
Tylko się potknął. Zaczął się ostrzeliwać. Mc Louis podniósł się.
- Mc Louis! Zdechniesz na tej ulicy!
Szeryf zmrużył oczy. Znał ten głos. Ale to nie mogła być prawda. Zastrzelił człowieka, który słyszał.
- Zgłupiałeś, co?! To ja Clemensa! Cliff Clemensa!
- Diabeł już dla ciebie gotuje zupę! - warknął szeryf i posłał kolejne pociski w jego stronę.
- Zdechniesz tu, sukinsynu!
- A ty razem ze mną!
Nagle Clemensa zrozumiał, że komory jego rewolwerów są puste. Upuścił jeden, a do drugiego zaczął szybko wciskać kule. Ręce mu drżały. Nie wiedział, że muszki obu rewolwerów szeryfa i rannego Billego zeszły się w jednym punkcie jego ciała...
To było, jak bilet w jedną stronę. Potężny huk i Cliff Clemensa zgiął się. Broń wypadła z ręki. Potężna plama krwi przesiąknęła jego koszulę. To był koniec? Jeszcze spostrzegł, jak szeryf doskoczył do niego i ciężko dysząc powiedział:

- Nawet nie będziesz wisiał. Twoje ścierwo nawet się nie nada sępom!
Clemensa uśmiechnął się? Zamknął oczy.
Szeryf intuicyjnie odwrócił się. Był gotów oddać strzał do każdego, kto znajdzie się za jego plecami. Palec już naciskał spust...
- Nie! Nie! To ja! To ja! - ujrzał parę wystraszonych oczu i skierowaną w ziemię dwururkę. - To ja Jefferson!
Mc Louis opuścił rewolwer.
- Takie czasy...
Broń wypadła mu z ręki. Nie panował nad swoim ciałem... Runął nieomal pod nogi przerażonego sędziego...

The End

sobota, września 14, 2013

Maurycy Mochnacki - myśli znalezione (26)

Odkąd poznałem kim był i czego dokonał w swym krótkim życiu pozostaję pod niezmiernym urokiem Maurycego Mochnackiego (1803-1834). Gdybym był bardziej odważny mój syn nosiłby Jego imię. Nie odważyłem się. Pewnie moim rówieśnikom "Maurycy" kojarzyłby się wtedy z... Maurycym Poszepszyńskim! Wczoraj, 13 września, minęła 210 rocznica Jego urodzin.

Kiedy w 1984 r. pokazało się dwutomowe wydanie dzieła "Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831" (tom I i II) pognałem na złamanie karku do śródmieścia Bydgoszczy, na ówczesne Aleje 1 Maja (obecnie, jak przed 1939 r., to ul. Gdańska) do renomowanej, zacnej, szacownej księgarni "Współczesnej"! Nie dość na tym: ależ ja pojechałem taksówką! W swej naiwności obawiałem się, że mi... to dzieło wykupią!... Jaki ja byłem głupi! Nie, tłumy nie szturmowały, jak po "dziadowskie wydanie" pięciotomów Norwida czy "Domowy poradnik medyczny" pod redakcją Kazimierza Janickiego. Szczęście mnie jednak rozpychało. Miałem! Dwa tomy: granatowy i bordowy! Do teraz stoją na półce tuż obok biografii autorstwa Dionizego Sidorskiego pt. "Szalony jasnowidz". Nie mogę do dziś otrząsnąć się z tego, co wtedy czytałem, a co w krótkim przypomnieniu tu kładę: "Heroiczny jest w (...) samotnej walce. Cóż za ogromna odwaga cywilna cechowała tego człowieka. Żaden z pisarzy, działaczy politycznych, powstańców tego czasu nie jest mu w stanie dorównać. Sami Polacy próbowali go kilkakrotnie zgładzić, a mimo to krzyczy im w twarz, gdy tylko zdołał się na stół wedrzeć: Jesteście w błędzie! Gubicie Polskę przez własną nieudolność i obskurantyzm!". Tak, Maurycy Mochnacki pozwalał sobie na najniebezpieczny przejaw cywilnej odwagi: mówił prosto w twarz, co o kim myślał! Bez względu czy to był Piotr Wysocki, generał Jan Krukowiecki czy sam książę Adam Jerzy Czartoryski! Nie zjednywało to Mu przyjaciół, wręcz przeciwnie - rodziło śmiertelnych wrogów!

Trzeba się wczytać w te słowa i wyłuskać ogrom tragedii Wyjątkowego Człowieka! Ten, który torował drogę polskiemu romantyzmowi, znalazł się w gronie tych, co gotowali się do listopadowej insurekcji 1830 r., kawaler Orderu Virtuti Militari kilkakrotnie skazany na śmierć z rozkazów... współbraci Polaków?! Pierwszy, jeszcze we Lwowie, kiedy był nastolatkiem! Nie znam innego przykładu, aby ktoś umierając na emigracji (w Auxerre) zastrzegał sobie, aby jego prochów nigdy nie sprowadzono do Polski?
Sięgam po dzieło wyjątkowe, wspominane wyżej "Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831". Z niego wybrałem kilka "myśli znalezionych". Chciałem napisać "zagubionych". Bo między Bogiem, a prawdą: kto dziś czyta Maurycego Mochnackiego, analizuje jego myśl historyczną, polityczną czy literacką? Kilku zapaleńców? Pod strzechy na pewno nie trafił. A gorycz Jego słów na pewno i na współczesnych zrobiłaby wrażenie. Czy ostudziłaby rozpalone głowy? Wątpię. Pewnie dolałaby oliwy do ognia! Oto plon przekartkowania pierwszych kilkudziesięciu stron tomu I:

We wszystkim bohatyrskim przedsięwzięciu naszym byliśmy na kształt kunsztownego ognia, co od jednego razu strzeli w górę jasnym strumieniem i - w dymach gaśnie.
Lud polski, który ciągle śpiewa: "Jeszcze Polska nie zginęła", wyraża tymi krótkimi słowy najgłębszą maksymę swego jestestwa.
Naród wszystko może; lecz nie wie wszystkiego.
Jedna wojna w kraju naszym nie stawała się przeto nauką dla drugiej; jedno powstanie drugiemu nie służyło za przykład.
...wpadaliśmy zawsze w te same błędy.
Śmiało rzec można, iż nigdy Polska tak potężną nie była jak na dniu 29 listopada; nigdy bowiem energia ducha publicznego w całym narodzie, we wszystkich częściach kraju do takiego stopnia nie dochodziła.
Co ludzie mówią na końcu swego życia, to zazwyczaj bywa ciche i powabne jak natura w wypogodzonym schyłku dnia, którego ranek był mglisty, a południe groźne dokoła burzy zasępił.
Polska była to rzeczpospolita ziem koronnych, litewskich i ruskich. W innym kształcie i dzisiaj jej nie pojmujemy!
Wielkie jest imię ojczyzny, całości, niepodległości.
Panów bankructwo, uboższych niewola rewolucjonizowały.
Żydzi niechaj wiedzą, że póty się nie skończy tułactwo, wzgarda i nieszczęście Izraela na świeci, póki cała Polska nie powstanie.
Wielkie mocarstwa, jak wielcy ludzie, mają swoje momenty niemocy.
Polska (...) jest to tętno, puls olbrzyma Północy.
Historia to nie romans, nie poezja.
Zęby i oczy są potrzebne żołnierzowi, pierwsze do odgryzania ładunków, drugie do celowania (...).
Historia znaczy piętnem niesławy ulubieńców królewskich, co wpływu swego używają przeciwko dobru powszechnemu.
Biada rewolucji, którą patriotyzm i talent na schyłku, nie we wschodzie swoim kierują!
Biada Narodowi, który w niebezpieczeństwie nie entuzjazmowi młodszego wieku, ale samemu tylko zaufa doświadczeniu!
Są czyny mędrsze od najgłębszych rozumowań.
Lud warszawski rozrywając broń z Arsenału nie upominał się o konstytucję, której nie rozumiał, lecz o Polskę, która dobrze pojmował (...).
Była to epoka naszej hańby i cierpliwości, którąśmy zaledwie strumieniami krwi własnej i moskiewskiej zatrzeć zdołali.
Arystokracja, jak jezuityzm, nieraz nie wiedząc tego, staje się narzędziem obcej przemocy, bo zawsze od niej przeciwko swoim potrzebuje wsparcia.

Równe 10 lat temu, w piątek 12 września 2003 r., na łamach "Gazety Wyborczej" ukazał się artykuł Pawła Wrońskiego "Mochnacki - upadki Ikara". Autor zaczął od wspomnienia samego Mochnackiego: "Pospólstwo już zaczęło szubienicę dla mnie stawiać, żołnierze rozsiekać mnie chcieli, a komendant akademików rozstrzelać". Cytuje również m. in. matkę, panią Marię Mochnacką: "Maurycy sam sobie czynił wyrzuty, że może biegł zbyt szybko, zbyt gorączkowo dążył do celu, i to go zgubiło". Nad trumną zmarłego padły również słowa: "Maurycy Mochnacki dość żył dla swojej sławy, ale zbyt krótko dla ojczyzny, której był mocnym filarem". W 1850 r. Cyprian Kamil Norwid kreślił strofę:
                                      ...na jednej brakło nam nucie:
                                     Na nucie struny tej - co jest cięciwą łucznika,
                                     Tej, co zamyka pieśń a rzeczywistość odmyka,
                                     Na nucie struny tej, której harfiarzem Maurycy...
                                     Więc przyszedł i mąż ów, lecz tłum go przeklął stulicy,
                                     A prawdy, które niósł, wówczas dopiero uznane,
                                     Gdy z umarłego zwłok serce wyjęto spękane!

czwartek, września 12, 2013

Wiedeńska victoria króla Jana III/Die Schlacht am Kahlenberg/12 września 1683 r.

Kiedy piszemy "bitwa pod Wiedniem", czy jak chce historiografia germańska "Die Schlacht am Kahlenberg" jedno jest dla nas Lechitów jasne: wielkie zwycięstwo było skutkiem miażdżącego uderzenia husarii pod osobistym dowództwem JKM Jana III Sobieskiego i hetmanów wielkiego koronnego Stanisława Jabłonowskiego oraz polnego koronnego Mikołaja Hieronima Sieniawskiego. Nie ma w naszym wspominaniu miejsca ani na cesarza Leopolda I Habsburga, ani na elektorów bawarskich czy saskich. Choć tym ostatnim był Jan Jerzy III Wettyn / Johann Georg III ojciec przyszłego króla Polski, Augusta II Sasa.Może to swoista zemsta za to, jak potraktowano JKM i królewicza Jakuba rychło po bitwie? Nie wiem.

Może to zabrzmi nieprawdopodobnie, ale coraz rzadziej wielki król postrzegany jest, jako... wspaniały pisarz doby baroku. Zasłużenie stawia się JKM w rzędzie takich nazwisk, jak Wacław Potocki, Andrzej Morsztyn czy Jan Chryzostom Pasek. Każdy z wymienionych inną odegrał rolę w polskiej literaturze polskiego baroku. Jan III Sobieski zajął miejsce wyjątkowe - jako autor wspaniałych "listów do Marysieńki". O miłości tych dwojga pisano wiele i będzie się jeszcze długo.

Kiedy Król Jegomość miał czas i skupienie, aby kreślić do małżonki w czasie wojennej potrzeby? Chciałbym widzieć owych kurierów, którzy gnali spod Wiednia i innych miejsc postoju, aby dostarczyć do adresatki kolejne pisanie. Nie będę oryginalny i słowami Króla przypomnę tamten wojenny czas.

List 1 - ćwierć mili od mostu pod Tulnem, 4 IX [1683]

"O nas cale ani Węgrowie, ani Turcy nie wiedzą, ani wierzyć temu chcą; co bardzo dobrze na naszą

stronę. Już też dzień dobry nastaje, lubo pochmurny, po kilkodniowym deszczu; za czym mi kończyć przychodzi, bo mi dziś dziesięć mil wielkich ujechać przyjdzie rozsadzonymi końmi do mostów wiedeńskich, które stąd wielkich pięć mil, i nazad się wrócić, bo jutro zaś w imię boże trzeba się brać ku przeprawie. Kończąc zatem, całuję z duszy i z serca wszystkie śliczności Wci serca mego jedynego. Jadą ze mną i obydwaj pp. hetmani, bo już tu wczora stanął jmp. wojewoda ruski".

Jaka troska! Panowie uczyć nam się od JKM. Te prześlicznej urody nagłówki, przesiąknięte taką dawką młodzieńczej miłości: "Jedyna duszy i serca pociecho, najśliczniejsza i najukochańsza Marysieńku". To chyba jedyna postać z historii Polski o której myślimy używając zdrobnienia imienia: Marysieńka! Kto pamięta, że to de facto Marie Casimire Louise de La Grange d'Arquien.

List 2 - za Dunajem, u mostu pod Tulnem, 9 IX [l683], rano o piątej

"My się tu już kilka dni biedujemy z przeprawami, a coraz nam jeszcze deszcz przeszkadza. Mosty lubo arcydobrze zrobione, a przecię się ustawicznie psują, dla czego dotąd i połowę jeszcze wozów wojska konnego naszego nie przeprawiło się; co jest z srogą niewygodą, bo tu na tej stronie i ździebła słomy niedostanie, nie tylko siana, bo tu na tym miejscu właśnie chan z swymi wojskami stał przez kilka niedziel".

Król i jego bitne zastępy postępowały ku Wiedniowi. Może dziwić, że ukochany Jachniczek, sojusznik Francji Ludwika XIV szedł przeciwko Turkom. Toż odwieczne alianse wiązały Paryż z Turcją. Rzeczpospolita szła pomóc Habsburgom, którzy od kilku stuleci próbowali osadzić przedstawiciela rakuskiego domu nad Wisłą? Zapominamy, jak wiele polskich królowych było Habsburżankami. Żadna inna dynastia nie wydała ich tylu! Ile żyje w narodowej świadomości? Żadna! "A matka Jagiellonów?" - ktoś się obruszy? Tylko już pasjonaci potrafią o JKM kruszyć kopie. Tylko w XVII w. było pięć Habsburżanek.

List 3 - nad obozem tureckim, 12 IX [1683], o trzeciej przede dniem.

"Luboć też już teraz wierzyć by potrzeba, że pisać czasu nie masz i poczta nie wychodzi, aż jutro, i nie wiemy, jako przechodzić będzie, bo Tatarowie pewnie w tyle nas będą, atoli jednak, abyś się Wć moje serce nie turbowała, odłożywszy wszystko na stronę, oznajmuję, żeśmy już tuza łaską bożą stanęli nad obozem tureckim wczora przed wieczorem; dziś do południa, da P. Bóg, ostatek nadciągnie. Wypisać niepodobna, co się to tu z nami dzieje (ani wieki takiej drugiej rzeczy słyszały) po tak ciężkiej przeprawie dunajowej, gdzie się i mosty łamały, i wozów większa część brodów sobie szukać musiała (…)".

Podziwiam opanowanie JKM! Zebrać się do pisania w dniu bitwy? Jakie emocje targały "lwem z Lechistanu", spać nie mógł, chodził po namiocie? Znalazł w sobie natchnienie, aby pisać.

List 4/1 - w namiotach wezyrskich, 13 IX [l683] w nocy

"Wezyr [Kara Mustafa] tak uciekł od wszystkiego, że ledwo na jednym koniu i w jednej sukni. Jam został jego sukcesorem, bo po wielkiej części wszystkie mi się po nim dostały splendory; a to tym trafunkiem, że będąc w obozie w samym przedzie i tuż za wezyrem postępując, przedał się jeden pokojowy jego i pokazał namioty jego, tak obszerne, jako Warszawa albo Lwów w murach. Mam wszystkie znaki jego wezyrskie, które nad nim noszą; chorągiew mahometańską, którą mu dał cesarz jego na wojnę i którą dziśże jeszcze posłałem do Rzymu Ojcu św. przez Talentego pocztą".

Nie znam drugiego takiego przykładu, aby zwycięski wódz zzuł z siebie karacenę i pochylił się nad kartką papieru i zaczął pisać? To prawdziwa bezcenność. Warto by było przypomnieć w pełnym brzmieniu ten jeden list. Na pewno da się go odnaleźć na innych internetowych stronach. Pozwalam sobie na skromne zapożyczenia z oryginału. Bardzo lubię poniższy fragment.

List 4/2 -

"...wezyr wziął tu był gdzieś w którymś ci cesarskim pałacu strusia żywego dziwnie ślicznego; tedy i tego, aby się nam w ręce nie dostał, kazał ściąć. Co zaś za delicje miał przy swych namiotach, wypisać niepodobna. Miał łaźnie, miał ogródek i fontanny, króliki, koty; i nawet papuga była, ale że latała, nie mogliśmy jej pojmać".

Można-że sobie wyobrazić ową scenę, kiedy rozpalone dłonie próbowały ułapić ptaszysko?

List 5 - w obozie pod wsią Szenauna gościńcu preszowskim nad Dunajem, mil trzy od Wiednia, [17 IX 1683]

"Przyjechał cesarz [Leopold I] z samym tylko elektorem bawarskim [Maksymilian II Emanuel Wittelsbach] , bo już saskiego nie było; kilkadziesiąt z nim kawalerów dworskich, urzędników i ministrów, drabanci za nim, trębacze przed nim, et des valets de pied sześć albo ośm. Son portrait nie opisuję, bo jest znajomy. Siedział na koniu gniadym, snadź hiszpańskim. Justaucorps na nim bogato broderowany, kapelusz francuski z zaponą i piórami białawymi i ceglastymi, zapona - szafiry z diamentami, szpada takaż. Przywitaliśmy się tedy dosyć ludzko: uczyniłem mu komplement kilką słów po łacinie; on tymże odpowiedział językiem, dosyć dobrymi słowami. Stanąwszy tedy przeciwko sobie, prezentowałem mu syna swego [królewicza Jakuba], który się mu zbliżywszy ukłonił. Nie posiągnął cesarz nawet ręką do kapelusza; na co ja patrząc, ledwom nie zdrętwiał. Toż uczynił i wszystkim senatorom i hetmanom, i swemu allie, księciu p. wojewodzie bełskiemu. Nie godziło się jednak inaczej (aby się świat nie skandalizował, nie cieszył albo nie śmiał), jeno jeszcze kilka słów mówić do niego; po których obróciłem się na koniu, pokłoniwszy się wspólnie, i w swą pojechałem drogę".

Szybko JKM odczuł habsburską niewdzięczność! Podobny afront... krwi wymagał? Jakżeż owo chłodne spotkanie kontrastowało z tym, jak sami wiedeńczycy witali zwycięskiego króla Jana! Entuzjazm i wdzięczność. Tłum skandował "Ach, nasz dzielny król". Biograf JKM Otto Forst de Battaglia wręcz opisuje: "...lud (...) przy wjeździe wychodził z siebie z radości, (...) napierał, by ucałować jego dłoń, nawet stopy i strzemię". W tej samej biografii czytamy również o nieporozumieniach wśród zwycięzców: "Między cesarskimi i Polakami doszło już podczas biesiady u Starhemberga do bitek, a również później, gdy sprzymierzonym zabroniono wstępu do miasta. Następnie rozszerzyły się te nieporozumienia na podział łupów i wkrótce nabrały politycznego wydźwięku".

List 6 - milę od Granu, 8 X [1683]

"Mnie wszyscy odbiegli i porzucili, bom wołał, krzyczał i zawracał, jakom tylko mógł. Fanfanikow

i kazałem przodem uchodzić, o któregom się potem frasował, nie zaraz się o nim dowiedziawszy, żem mało na miejscu nie skonał. Sam zaś tylko samoósm za wojskiem uchodziłem, bo w tej mieszaninie jeden drugiego z konia spychał, jeden przez drugiego padał, jako się to stało nieborakowi p. wojewodzie pomorskiemu, który tamże został, i innych niemało. Ze mną byli p. koniuszy koronny, p. starosta łucki, p. Czerkas, p. Piekarski, p. Ustrzycki, towarzysz chorągwi mojej usarskiej, rajtar nieznajomy (który nam stanął za różany wianek), a ja ósmy. Po wszystkim wojsku naszym i cesarskim udano było, żem poległ na placu; jakoż że się to nie stało, jest to cud nad cudami, za co niech P. Bogu będzie cześć i chwała, bo żywa dusza przy mnie się obrócić nie chciała. P. wojewoda ruski, lubelski i inni szukali mię jako już nieżywego za powieścią różnych. Żeby to tedy i tam nie zaleciało, dlatego piszę i oznajmuję, żem za łaską bożą zdrów".

Cytowany list jest jakby zimnym kubłem na głowę? Taki niefortunny przebieg miała pierwsza faza bitwy pod Parkanami. Polacy ponieśli sromotną klęskę. Trzeba przyznać rację wielkiemu znawcy epoki prof. Zbigniewowi Wójcikowi, który w swojej biografii JKM napisał: "Poważnie podupadł prestiż Sobieskiego (...). Nie ulega wątpliwości, że 7 i 8 października 1683 roku były jednym z najcięższych dni w życiu polskiego króla". Ślady tych emocji znajdujemy również w liście pisanym dwa dni później. Gorzka to musiała byc lekcja do zwycięskiego króla.

List 7 - przeciwko Strygonium pod Parkanem, l0 X [l683] rano

"Jam za łaską bożą zdrów po wczorajszym zwycięstwie, jakoby mi dwadzieścia lat nazad się wróciło; ale tamte dwie nocy dały mi się w znaki, najbardziej żałując sławy narodu naszego. Ale się to wszystko za łaską bożą poprawiło i Niemcy jako znowu wychwalić się nie mogą, lubo już byli poczęli mówić: ,,A Polacy, Polacy, nie godniście takiego króla! A odstąpiliście go!" Ale żołdaci niebożęta w regimentach pieszych, kiedy im dano znać, że ja już nie żyję, krzyknęli na oficerów swych: ,,A cóż już i po nas, kiedyśmy ojca stracili! Prowadźcie nas, niech tam pomrzemy wszyscy!"

Pozwolę sobie na koniec przytoczyć opinię nestora naszej rodzimej historiografii prof. Zb Wójcika (29 X skończy... 91. lat):

"W naszej świadomości historycznej istnieje niewątpliwie nieco wypaczony obraz roli Polaków i ich króla w odsieczy Wiednia. To wypaczenie polega naszym zdaniem n a tym, że zwycięstwo uważa się niemal wyłącznie za polski triumf. Trzeba więc podkreślić, że wielka wiktoria odniesiona

12 września 1683 roku była wspólnym sukcesem wszystkich wojsk sprzymierzonych,

dowodzonych przez Jana III"

PS: Pewnie wielu widzów doznało szoku w trakcie oglądania filmu "Bitwa pod Wiedniem/11 Settembre 1683". Już sama zmiana historycznej daty powinna była nas uczulić: uwaga! manipulują! Papka pseudohistoryczna, którą katowano widza wywoływała i śmiech, i oburzenie. Nie takiego obrazu bitwy oczekiwałem. Wydawało się, że koprodukcja włosko-polska wyda dzieło jeśli nie wybitne, to choć przyzwoite. Jeśli ktoś jeszcze będzie krytykował poczynania Jerzego Hoffmana, to znaczy, że nie widział tego koszmaru. Po stokroć wolę kartonowe skrzydła polskiej husarii z "Pana Wołodyjowskiego", niż armaty, które niby-strzelały.

Rozumiem intencję przedzierzgnięcia się 12 września w 11 dzień tego miesiąca. Tylko po co w retorykę antyislamską wkręcano JKM Jana III i jego victorię? Właściwie powinno się zabronić oglądania podobnych tworów lub pokazywać je opatrzone stosownym komentarzem, jak nie powinno się realizować filmów historycznych. Może faktycznie bitwę wygrał jeden mnich: Marco D’Aviano?

Strony