Herbowe opowieści... - odc. 2 - Jastrzębiec

niedziela, grudnia 27, 2015

Herbowe opowieści... - odc. 2 - Jastrzębiec

"- [...] Widzę znowu. Czekaj! jest i kniaziówna! jest, w wianku rucianym, w białej sukni, nad nią jastrząb.

- To ja.

- Może i ty. Jastrząb... Czy sokół? Jastrząb!

- To ja.

- Czekaj. Już nie widać..." - znowu "Ogniem i mieczem"? Opętało autora bloga?! - unosi się gniewnie pan z tyłu? Tylko przez grzeczność nie piszę o Różycach.  

Scena banalna? Horpyna wróży Bohunowi. Dla kogoś kto nie interesuje się heraldyką scena bez znaczenia? Pewnie tak. Ale wtedy można popaść w zachwyt niczym Bohun.  Ale wiadomo on nie uczony! Paprockiego nie czytawszy. Rózg na nim nikt w konwencie nie łamał. To i wyrozumieć wróżby nie mógł. Jest niejaka różnica między "sokołem" a "jastrzębiem". Boć przecie nie o Accipiter gentilis w tym dyskursie się rozchodzi! Herbu Jastrzębiec był Imć namiestnik chorągwi pancernej J. O. księcia Jeremiego Wiśniowieckiego: Jan Skrzetuski! Szlachcic wielkopolski, o którym Jacek Kowalski śpiewa:

Nad Zbarażem lśni ponuro

Niebo, które ogniem pryska:

Rycerz temperuje pióro 

Zębem z tatarskiego pyska.

Piórem pisze w testamencie,

By pochować go w Poznaniu

I obraca się na pięcie,

I poświęca się zadaniu.

O, Muzo Kartoflana!

Odetchnij tchem historii,

Niech zabrzmi pieśń świetlana

O mężu spod Obornik:

On to, on to gromił lud ruski,

On to, ont zwał się Skrzetuski.

Co do klejnotu "Jastrzębiec" można zacytować Sławomira Górzyńskiego i Jerzego Kochanowskiego "Herby szlachty polskiej" (Warszawa 1990): "Jest to najczęściej występujący w Polsce herb. Pieczętowało się nim kilkaset rodzin. Na ogół rodzin mazowieckich, ale także zamieszkujących ziemie krakowską, lubelską, poznańską, sieradzką i sandomierską". Lista tych, którzy "pisali się" tym klejnotem jest bardzo długa.

Juliusz Kossak "Skrzetuski i Podbipięta" (fragment)

Autorzy są zgodni, że najstarsza pieczęć z herbem pochodzi z 1319 r. i należała do Adama z Kamienia w Małopolsce. Występował w literaturze pod różnymi nawami: Accipiter, Bolesta, Boleścic, Jastrząb, Jastrząbek, Kamiona, Lubrza, Ludbrza, Łazęki, Nagody, Nagóra, Zarasy, Zarazy. I właśnie ta popularność (liczność) sprawiła, że ten klejnot był znakiem rozpoznawczym... tajnej policji JKM Jana II Kazimierza Wazy!

A oto,  co na to Bartosz Paprocki:

Gdy z wiary krześcijańskiej Polacy stanęli,

Ze wszystkich stron pogan na nie się rzucili.

Kosz swój na Górze  Łysej, na barzo wysokiej,

Położyli, skąd mieli pozor dość szeroki.

Wiedząc o nich, Polacy odpór im dać chcieli,

Ochotnie do ich wojska z swym wojskiem bieżali,

Które kiedy pogani z dala obaczyli,

Krystusa Pana bluźniąc, z krześcijan szydzili.

Wołał jeden z ich wojska: macie tak mężnego,

Co by się chciał ze mną bić w imię Boga swego,

Krzyczy głosem. A w tym mąż Accipitryn rączy,

Koń żarki, serce śmiałe i mężne mający,

Wbieżał prętko na górę, skąd się nie postrzegli,

Porwał męża onego, a niż mu zabiegli

Ścieżkami zwyczajnymi, on w swój obóz wskoczył...

JKM Jan II Kazimierz Waza (1648-1668)

I, co dalej? Są dwa wyjścia, odsyłam do: 1. B. Paprocki "Gniazdo cnoty" lub  pozostaje nam 2. M. Kazańczuk "Staropolskie legendy herbowe".

Kościół św. Józefa - Poznań - tablica pamiątkowa M. Skrzetuskiego