Przeczytania - 494 - Owidiusz "Sztuka kochania" (Wydawnictwo Iskry)

sobota, kwietnia 20, 2024

Przeczytania - 494 - Owidiusz "Sztuka kochania" (Wydawnictwo Iskry)

Jeżeli ktoś z was, Rzymianie,

nie wie, co miłości sztuka

dokazać jest dzisiaj w stanie,

niech w tej książce wiedzy szuka.

Tymi słowy zaczyna się "Księga I" dzieła wielkiego Owidiusza (43 r.p.n.e.-17 lub 18 n.e.), pt. "Sztuka kochania", czyli "Ars amandi", którą Wydawnictwo Iskry przypomina w wolnym przekładzie Juliana Ejsmonda. To nic, że Walentynki za nami, kolejne już za kilka miesięcy. Ale w życiu jest tyle innych okazji, aby pisać o miłości, czynić miłość. Czasy mijają, miłość kwitnie, obumiera, znowu wybucha - tak było przed Owidiuszem i tak jest nieustannie po Owidiuszu. Nie ma lekarstwa na strzał Amora! Jedni za nią tęsknią, drudzy w niej kwitną, a jeszcze inni przeklinają.  Jest-że wdzięczniejszy temat w literaturze (pisanej poezją czy prozą) i życiu? Kochajmy i bądźmy kochani! - jak wielu z nas powtarza ten okrzyk. Przypomnijmy sobie w ilu z nas obudził się nawet... poeta! Nic, to że do szuflady, że grafomaństwo, ale bez tego impulsu - smutna żałość i gorzkość w gębie pozostałaby nam na szare, smutne dni.

 

Publius Ovidius Naso, bo tak pisaliby antyczni Rzymianie, zostawił nam arcydzieło. Wydawnictwo Iskry zadbało, aby czytanie umilić nam obcowaniem też z wielką sztuką. Przeszło trzydzieści dzieł mistrzów pędzla tej miary, co m. in. Veronese, Tycjan, Rubens, Tintoretto, Watteau. Każdą księgę otwierają sceny erotyczne z waz greckich, cytuję dokładnie za spisem ilustracji. Zresztą jedna z nich (czy nie najodważniejsza z nich) jest przypomniana na okładce.  

Nie pytajcie mnie: jak się czyta Owidiusza w latach 20-tych XXI w? Wiem, że dla większości osób z mego pokolenia (rocznik 1963) "Sztuka kochania", to... Michalina Wisłocka! Ale nie zapominajmy: Owidiusz był zdecydowanie  p i e r w s z y ! Że do dziś te strofy są żywe, to chyba jasne i tym szczyci się  w i e l k a  (a nie sezonowa) literatura! Grono hipokrytów, zakłamańców i obłudników zapewne ucieszyłaby się, gdyby to dzieło zaginęło w pomrokach dziejów, jak wiele mu podobnych. Tak się jednak nie stało! I brawo! I super! 

Sam nie wiem, jak podejść do tego klasycznego dzieła. Starożytny Rzym zawsze mnie pociągał. Był mi bliski. Kto zerknąłby do mego księgozbioru rychło by się o tym przekonał. Książek na temat tej antycznej epoki zdecydowanie więcej. Podziw od Etrusków po upadek Romulusa Augustulusa trwa od lat. I obym nigdy z niego nie wyrósł. Na studiach, w ramach zaliczania, też podjąłem się pisania pracy z Rzymu! Temat? Geneza pierwszej wony punickiej (lata 264 – 241 p.n.e).

Nie mogę tu przeanalizować każdej owidiuszowskiej pieśni. Zresztą zmagali się z tym krytycy, analitycy antyku, tłumacze.  Co ja tam prosty magister, który od czterech dekad stara się o historii nauczać swoje dziadki, znaczę? Mnie   n i k t   przecież za dwa tysiące lat lat cytował nie będzie, Owidiusza - i owszem!

 

Księga Pierwsza

 

II

 

Młody żołnierzu - zdobądź jej ilość.

Zdobywszy - umiej zachować.

Całe działanie zaczepne

według moich rad przeprowadź.

Jestem pewien, przyjacielu,

nie będziesz tego żałować...

III

Ty, co kobiecej piękności

szukasz wśród ziemskich padołów,

naucz się znajdować miejsca,

gdzie obfity będzie połów...

 

[...]

 

Sam Rzym tyle pięknych kobiet

w swoich starych murach mieści

iż - rzecz można bez przesady -

jest to w świecie raj niewieści.  

V

Kiedy kurz z areny padnie

na pierś białą twojej miłej,

drżącą ze wzruszenia ręką

strzepnij lekko owe pyły.

a jeżeli nie padnie -

strzepnij również, nic nie szkodzi.

Niechaj widzi twą troskliwość,

niech się na twą tkliwość zgodzi...

 

VII

 

Wino czyni serce tkliwym.

Miłość duszę opromienia...

Wino i miłość - to pomień

rozpalony śród płomienia. 

 

Aby sądzić o piękności,

bezpieczniej poczekać do dnia.

Noc i wino - źli doradcy.

Zwodniczy ma blask pochodnia.

IX

Zdobędziesz każdą kobietę

na jaką uczujesz chrapkę,

tylko umiej, gdzie należy,

zręcznie zastawić pułapkę. 

X

 

Wykorzystaj dobry moment,

póki wiatr dmie, póki żagle

wzdęte... Błędnym jest przysłowie,

że po diable to, co nagle...

XI

Studiujcie sztuki nadobne,

radzę wam, młodzi Rzymianie,

albowiem pięknym słowem

łatwo jest zdobyć kochanie.

Niechaj prostą, niechaj szczerą

będzie waszych serc wymowa -

omijajcie wszystkie sztuczne

nienaturalne słowa. 

XIV

Możesz wkraść się do jej serca

prawiąc zręczne komplementy.

Najskromniejsza jest wrażliwą

na czar pochlebstw niepojętych. 

XV

A czar boski pocałunków

któż bezkarnie z nas pominie?

Słodkim zaklęciom miłości

one dają moc jedynie...

Całuj - jeśli ci dziewczyna

nie zabrania całowania...

Całuj również wtedy, jeśli

całowania ci zabrania.

Księga Druga

III

Bądź miłym, będziesz kochanym.

Łącz ciała i duszy piękno,

albowiem zalety ducha

nawet czasu się nie zlękną.

IV

Zostaw na stronie złośliwość.

Niechaj uśmiech zawsze gości

na twych ustach. Miłe słowo

bywa pokarmem miłości.

[...]

Do spania w jednej łożnicy

nie zmusza was siła prawa.

Waszym prawem - słodka miłość, 

co serca szczęściem napawa.

VI

Gdy kochanka się opiera -

ustąp... a twój trium pewny.

Czyń - co ci uczynić każe.

Płacze? Płacz udawaj rzewny.

VII

Jesteś na wsi? Gdy cię wezwie,

śpiesz się, jak się wszyscy śpieszą,

co kochają... Gdy powozu

brak ci - musisz ruszyć pieszo.

Nic cię wstrzymać nie powinno,

jeśliś jest naprawdę czuły.

Ani deszcze, ani śniegi,

ani skwary kanikuły. 

VIII

Miłość jest obrazem wojny.

Tchórze opuszczają jej znaki.

W słodkich obozach kochania

musisz znosić trud wszelaki.

Gdy miłujemy - znosimy

najstaranniejsze niewygody:

długie marsze, ostre zimy,

ciężkie noce, srogie chłody. 

XI

Nie każę ci obsypywać

darami twej ukochanej.

Przyślij upominek drobny,

ale ze smakiem wybrany.

 

[...]

 

Nawet dziki barbarzyńca,

nieogładzony, nieczuły,

może być pewien triumfu,

jeśli ma pełne szkatuły.

 

XIII

 

Czas leczy wszelkie tęsknoty.

nieobecny Menelausie,

tyś był winien, że z Heleną

Trojańczyk w amory wdał się.  

XIV

Jako zdradzona kobieta.

Wściekłość płonie na jej twarzy.

Jest jak szalona bachantka.

Na wszystko się wówczas waży.

XV

Odwagi więc! Moc miłości

to potężny środek, który

rany goi, troski koi

lepiej nad wszelkie mikstury. 

Księga Trzecia: 

II

Nie dla najcnotliwszych dziewic

prowadzę moje wykłady.

Niech zwolenniczkom miłostek

służą te praktyczne rady. 

III

Nie doradzam wam rozpusty,

lecz podkreślam z całą siłą,

iż szafować miłością

nikogo nie zubożyło. 

IV

Kocham teraźniejszość za to,

że nam dzisiaj jest nieznana

naszych przodków źle ubranych

prostackość nieokrzesana. 

VII

Wybierać trzeba ze smakiem.

Nie wszystkim bowiem przypada

jedna barwa... Niech blondynka

czarne stroje na się wkłada.

W brunetce -  białym do twarzy.

Bryzeis się ubierała

czarno... Wdzięki Andromedy

podnosiła szata biała. 

IX

Wiele jest rzeczy, o których

mężczyznom mówić nie można.

O tym dobrze wiedzieć musi

każda niewiasta ostrożna. 

X

Heleno, Ledo, Semele!...

Nie dla was są te nauki.

Wy macie przywilej boski

piękności, co nie zna sztuki. 

XI

Niech nigdy grymas przy uśmiechu

nie szpeci twojego lica.

Źle, gdy śmiejesz się podobnie,

jak ryczy dzika oślica.

XVI

Piękna winna umieć tańczyć,

grać w szachy i rzucać kości.

Niech zna tysiąc gier... Zabawa

bywa początkiem miłości.

XXII

Porównać pragnę uczucie,

co rozpala w sercu żar mi,

a duszę radością karmi, 

do manewrów wielkiej armii..

Ta poezja nie umarła razem z jej Autorem. Wielu zerknie do niej, bo będzie szukać taniej sensacji? Ale wieku sięgnie, aby się nauczyć, jak pisać o czymś tak skomplikowanym, złożonym i trudnym, jak  m i ł o ś ć ! Moje tu pisanie niech będzie jednym krokiem ku wielkiej poezji. Że trąconej miłością, erotyką, zachwyceniem? A komu to przeszkadza? A jeśli nawet, to proszę nie psioczyć na Owidiusza, a tym bardziej na czytających, a po prostu znaleźć sobie swoją niszę poetycką i w niej czuć się dobrze lub bardzo dobrze. Rzecz jasna nie ujmuję niczego tym wierszom, których tu nie zacytowałem nawet we fragmencie. 

Zamykam to "Przeczytanie" jeszcze jednym cytatem z Owidiusza. Warto sobie je wziąć do serca: "Być zakochanym, to być szalonym przy zdrowych zmysłach".
 

Księga pierwsza: s. 29, 30, 35, 38, 42, 46, 50, 54, 55

Księga druga: s. 65, 66-67, 71, 74, 74, 78-79, 86, 87, 98

Księga trzecia: s. 119, 121, 125, 129 i 132, 133, 134, 137, 143, 150