Był sierpień... - odcinek 7

sobota, sierpnia 29, 2020

Był sierpień... - odcinek 7

Prof. B. Geremek (domena publiczna)

"Zwycięski przebieg strajków w lecie 1980 roku wynika także - a raczej przede wszystkim - ze współpracy robotników z intelektualistami, co uwidoczniło się zwłaszcza podczas prac ekspertów, takich jak Tadeusz Mazowiecki i Bronisława Geremek, w Stoczni imienia Lenina" - znajdujemy taką konkluzję u Reinholda Vettera w jego biografii bohatera nr 1 Sierpnia '80, Lecha Wałęsy*. Skoro wywołano (i to nie po raz pierwszy w tym rocznicowym cyklu) profesora Bronisława Geremka (1932-2008), to sięgam po to, co o tym okresie napisał tak wybitny historyk (mediewista), przyszły minister spraw zagranicznych.

Przede mną książka, którą przy okazji pandemii i tzw. zdalnego nauczania poznali moi uczniowie. Szok? Dlaczego? Niech od najmłodszych lat (chodziło o klasy VIII SP i I LO) wdrażają się w czytanie lub słuchanie tego, co mądrzejsi mieli od nas do powiedzenia. I właśnie wtedy sięgałem po zbiór felietonów, który ukazał się pt. "Profesor to nie obelga. Alfabet Bronisława Geremka"**. Zatem kilka spostrzeżeń na ten czas stopniowego przemyśliwania nad tym, co się stało  XL lat temu:

• Sierpień '80 wszczął proces wyzwalania się Polaków - z poczucia bezsilności, ze strachu, ze zniewolenia. 
• Przełomowy charakter tego wydarzenia polegał na tym, że wspólnota strajkowa była minidoświadczeniem wspólnoty narodowej i że wytworzył się niezależny ruch masowy, który nie tylko odrzucał system totalitarny, ale także go burzył przez sam fakt swojego istnienia.
• Wydarzenia lata 1980 roku w Polsce w długiej serii wybuchów gniewu społecznego wytworzyły nową jakość.  
• Strajk w Stoczni Gdańskiej od samego początku różnił się od innych tym, że był planowo zorganizowany przez gdańskich działaczy opozycji demokratycznej. 
• Program gdańskich robotników miał [...] niespotykany do tej pory wymiar polityczny.
• Rządzący krajem myśleli nieustannie o tym, jak utrzymać władzę, podczas gdy rządzeni zmierzali jeżeli nie do rozbicia monopolu władzy, to przynajmniej jego osłabienia.
• Sukces sierpniowy przywracał wiarę w przyszłość, wzniecał nadzieję odzyskania  niepodległości i przywrócenia swobód demokratycznych. 
• Rewolucja antytotalitarna znamionuje sie tym, że  - w odróżnieniu od innych rewolucji - mając poczucie własnej słabości i siły swojego przeciwnika w domenie przemocy, nie występuje o przyjęcie władzy, ale upomina się o podmiotowe prawa obywatela i o demokrację.

Ci, którzy pamiętają rok 1980 wiedzą, że strajkujący w Stoczni im. Lenina w Gdańsku nie podważali przewodniej roli PZPR, nie atakowali ZSRR/ZSRS/CCCP. Czegoś wydarzenia choćby roku 1970 tych samych robotników nauczyło. Nie zapominajmy, że wśród nich był i młody Lech Wałęsa. Stąd i u prof. B. Geremka rozważania o Nim:

• Przywództwo Lecha Wałęsy pozwoliło Polsce na pokojową zmianę ustroju, dokonanie tego, co w innych krajach można było osiągnąć wtedy tylko za cenę krwi.
• Sposób myślenia Lecha Wałęsy, jako chrześcijańskie odniesienia sprawiły, że szukał rozwiązań niewymagających ceny życia i krwi.
• Zawsze myślał i działał bardzo blisko ludzi i życia codziennego. 
• Wrażenie miałem takie, że rozmawiamy z człowiekiem zdeterminowanym, który wie, rozumie sytuację, w której jest kraj, który chce działać skutecznie, potrafi podejmować decyzje i także uzyskiwać odzew.
• Wreszcie jeszcze jedno mnie fascynowało we własnych wspomnieniach z gdańskiego Sierpnia: naturalny i spontanicznie uformowany autorytet przywódcy. 
• Przywódcą ruchu był człowiek, który odrzucał rewolucję, który chciał zmian, ale bezkrwawych.
• Lech Wałęsa potrafił rozładowywać konflikty.
• Naszą siłą jest racja moralno- etyczna i to właśnie było przesłanie Lecha |Wałęsy.
• Przywództwo Lecha Wałęsy było ustawicznie kontestowane i ustawicznie pojawili sie konkurenci.

Warto w te dni sierpniowe spoglądać na Sierpień '80 różnymi oczyma. Nie łudzę się, że uda mi się wykorzystać każde opinie. To nie niemożliwe. Nie ogarniam ogromu powstałych wtedy źródeł. Sam fakt, że kończę pisać piąty odcinek tego cyklu świadczy, że to temat rzeka. Nie, nie planowałem takie rozbudowania. To miało być jedno pisanie, no w porywie tryptyk tematyczny. Już w głowie tli się kolejny odcinek.

______________________
 * Vatter R., Jak Lech Wałęsa przechytrzył komunistów, tłumaczenie V. Grotowicz, Wydawnictwo WAB, Warszawa, bzw, s. 84
** Geremek B., Profesor to nie obelga. Alfabet Bronisława Geremka, wybór J Głażewski, Universitas, Kraków 2013, całość 107-109 oraz 149-54