Jerzego Pilcha rozważań kilka(-dziesiąt) o sobie...

poniedziałek, czerwca 01, 2020

Jerzego Pilcha rozważań kilka(-dziesiąt) o sobie...

W piątek 29 maja zmarł Jerzy PILCH. Tej daty nie będę mógł zapomnieć. Nigdy. Dlaczego? Nie, nie chodzi, że zaczytywałem się w każdej linijce, jaką napisał. Tego dnia skończyłem 57. lat. Tak naprawdę przeczytałem tylko dwie Jego książki: "Pod Mocnym Aniołem" oraz "Zawsze nie ma nigdy...", trzecia z nich to "Próbka reprezentatywna" (gdzie odnajdujemy rozdział pt. "Samobójstwo jako ubezpieczenie na życie", czyli wywiad z Pisarzem) jest obecna już na tym blogu. Nie myślałem, że przyjdzie mi po nią sięgać w takich okolicznościach. Nie dość na tym: otwierałem nią 2020 r.* Patrzę na jej okładkę i dociera do mnie, że nie ma już wśród nas trzech z pięciu osób, których fotografie ją zdobią.

Wielu dziś pisze o Zmarłym. Bardzo ciekawą i odważną wypowiedź na swoim Facebooku umieściła pani Magdalena Środa: "Przykro mi z powodu śmierci Pilcha, miał fenomenalne poczucie humoru i dobre pióro, ale - nikt o tym nie pisze - seksistą był wielkim (kabotynem średnim). Jak wielu, ale on temu seksizmowi nadał kształt literacki i osobisty. O zmarłych się źle nie pisze, ale czasem lepiej dla ich pamięci, by choć kilka słów prawdy pojawiło się we wspomnieniach... Rozliczni panowie z zachwytem piszą o jego chamskiej stronie («Klął z fasonem, klął stylowo z wyrafinowaniem.. jego bluzg był jak kwietystyczna poezja»  - pisze Varga, a czymż «bluzg z fasonem»  różni się od zwykłego???). W jego powieściach kobiety to cudzołożnice (że użyję łagodnego słowa). Może to kompleksy powodowały, że miał taki a nie inny do nich stosunek, ale literacko utrwalił ich podległą, mierną pozycję.... No chyba, że jak żona były troskliwymi aniołami. Sztampa"**.

Mogę tylko sięgnąć na szybko po dwie ostatnie książki, jakie wymieniłem powyżej. Szukam w nich Jerzego Pilcha, jakim sam się widział. Czy i na ile potwierdzi to, co napisała pani Magdalena Środa? Zaraz się przekonamy. 

• Nadal nie zaczynam dnia od lektury gazet, ponieważ po tej lekturze nie byłbym się w stanie skoncentrować na rzeczach naprawdę ważnych.  
• Muszę się opanować, żeby nie powiedzieć czegoś nieprzyzwoitego.
• Zapach prozy zależy od tego, kto wącha i kto co czuje.
• Fakt, że zostałem pisarzem, jest przecież dla najbliższych jedną z największych klęsk. 
• Dzieciństwo ma rozstrzygające znaczenie dla człowieka (jak naukowcy uczą i nie mylą się w tym wypadku), a już szczególnie dla człowieka piszącego. 
• Czytelnicy na ogół starają się rozkodować, kto był pierwowzorem moich bohaterów. 
• Mocną trauma mojego luterskiego dzieciństwa było wpajanie wiary w Pana Boga przy akompaniamencie straszliwego strachu przed szatanem. 
• Dziś trzeba zupełnie nowych rozwiązań dla opisywania ciemnych sił, bo strach się zdewaluował.
• Tragedie ludzkie są niezmierzone i nieporównywalne. 
• Albert Camus twierdził, że każdy normalny człowiek myślał kiedyś o samobójstwie. 
• Nie jestem skory do ekshibicjonistycznego ujawniania własnych ułomności, ale w tym wąskim gronie mogę powiedzieć, że należę do elitarnego klubu mężczyzn nieprowadzących samochodu. 
• ...dziś wiem, że komputer jest dobry do pisania. 
• Komputer powinien być dla pisarza lepszą odmianą maszyny doi pisania, i tyle***.

Tu też krótki biogram, którego znaczący fragment pozwalam sobie przytoczyć: "Jerzy Pilch (ur. w 1952 w Wiśle) - prozaik, dramaturg, felietonista. Laureat Nagrody Fundacji Kościelskich (1989), Paszportu Polityki (1998) i nagrody literackiej nike (2001)". Kiedy  przed laty przemierzałem szlaki Beskidu Żywieckiego nie wiedziałem, że Wisła to miejsce wzrastania m. in. Jerzego Pilcha. 

To teraz otwieram wywiad-rzekę. Rozmowa z Eweliną Pietrowiak miała być jednym z odcinków "Przeczytań...". Dlaczego do tego nie doszło? Nie wiem. Zakreślenia jeszcze z tamtego czasu. Chyba sprzed dwóch lat? I teraz wstyd? I teraz niczym podzwonne dla Pisarza, który sprawiał, że wielu sięgało po Jego prozę, oglądało film, które powstały na jej podstawie.

• Czytuję filozofię raczej jako rodzaj beletrystyki.
• Świat zmierza ku jednemu - że się rozleci, co jest wyliczone.
• W ducha dziejów uwierzyli komuniści, przekonani, że jakiś sposób uszczęśliwią ludzkość.   
• W obliczu tego, co nienapisane, rzeczy napisane zawsze bledną.
• Gombrowicz radził, by pisać byle co, a rzecz i tak się rozwinie.
• Ja mam kult pierwszego zdania.
• Ja raczej miewam pomysły dopiero, jak usiądę za biurkiem.
• Niestety, karmienie się cudzymi tragediami to odwiecznym obyczaj literatów.
• I każda następna książka jest w pewnym sensie korektą poprzedniej, choć oczywiście każdy psiarz robi w danym momencie to, co może zrobić najlepiej, pracuje na maksa. 
• Istnieją świadectwa pisarzy, którzy mogli pracować tylko, jeśli nigdzie nie wychodzili.
• Musisz mieć pióro, papier, atrament, notatnik, drugie pióro, trzecie.
• Moje ręce są w różnym stanie, czasem trudniej jest pisać wiecznym piórem, łatwiej ołówkiem, dlatego mam je w pogotowiu.
• Osiem temperówek i trzydzieści dziewięć ołówków - no i cóż to jest?

Miło jest czytać, że dla kogoś wartością jest proza Bolesława Prusa czy poezja Adama Mickiewicza. Kocham "Lalkę" i kocham "Pana Tadeusza"! Daję tego raz po raz wyraz na tym blogu. Fascynacja, której ślady odnajdziemy również w wypowiedzeniach Pisarza. To dla mnie, jak potwierdzanie, że nie błądzę. Czy nie tego dotyczy kolejne zdanie, na jakie tu trafiłem?

• O tym, czy coś jest ciekawe, rozstrzyga zgoda umysłów czytelniczych.
• ...czasem się zdarzy napisać wielki wiersz w euforii.
• Przede wszystkim wybór zawodu pisarskiego to jest wybór samotności.
• Nagrody generalnie nie robią dobrze, raczej szkodzą.
• Twórca najwyraźniej składa hołd temu, co piszę, trudno reagować na coś takiego inaczej niż wzruszeniem. 
• Wisława Szymborska była przeurocza, kolekcjonowała najdziwniejsze rzeczy. 
• Miażdżąca liczebna przewaga mężczyzn w literaturze zawsze, od wieków, nie wynikała tylko z ich przewagi literackiej, ale też z trybu edukacji i wychowania. 
• Kobiety poza tym - tak mi się zdaje - bardziej straceńczo traktują swój talent, łatwiej go gubią, bez specjalnego bólu odpuszczają.
• Prawdopodobnie jest coś takiego, że literatura kobieca jest nieco mniej atletyczna, mniej siłowa. 
• Piszę książki po to, by przed czymś się bronić albo żeby przeprowadzić jakiś atak, albo żeby uwieść, albo zdobyć niezależną duchowo pozycję. 
• Przesadziłem z tym samotnym życiem, za mocno się odizolowałem.
• Wydaje mi się, że wszystko wokół nas jest emanacją stanu ducha, a stan ducha chorego człowieka jest kiepski.
• Są takie książki: pół miłość, pół śmierć****.

Zaskakuje jednak szczerością wypowiedzi: "Trochę się brzydzę awangardą obyczajową, nie przepadam za pijakami, ekscesami, nie improwizuję, nie ćpam, pierwsza marihuanę zapaliłem, jak się dowiedziałem, że to pomaga na parkinsona". Dalej jest i takie wyznanie na temat choroby, która zabiła Pisarza : "Przeczytałem gdzieś też, że na parkinsona nie chorują palacze: trzydzieści lat palenia psu w dupę! Tylko dlatego paliłem, żeby nie dostać parkinsona, a dostałem!". Bardzo duże jest później o alkoholizmie i domu rodzinnym, Wiśle, odbiorze kim jest i co tworzył. Czy to nie jest zaprzeczenia tego, co wcześniej powiedział: "Nie jestem skory do ekshibicjonistycznego ujawniania własnych ułomności [...]"? Czym-że innym jest "Pod Mocnym Aniołem"? Sam o tym mówi. Że tego nie cytuję? Bo nie mam na to czasu? O wielu wątkach tu nie napiszę, np. fascynacji T. Konwickim czy K. Filipowiczem. Obaj pisarze obecni na tym blogu! Kolejny punkt wspólny z Jerzym Pilchem? Na pewno nie tak pogłębiony, jak u Niego.

"PRZEWAŻNIE NIE WIEDZIAŁEM, 

CO BĘDĘ PISAŁ, 

MIAŁEM PARĘ ZDAŃ DO PRZODU, 

CZĘSTO ZOSTAWAŁO COŚ DO WYKOŃCZENIA, 

COŚ ROZGRZEBANEGO, CO JEST WIELKIM PLUSEM 

LUB BŁOGOSŁAWIEŃSTWEM"

_____________________________
* Pilch J., Pod Mocnym Aniołem, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000; Zawsze nie ma nigdy. Jerzy Pilch w rozmowach z Eweliną Pietrowiak, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2016; Janowska K., Mucharski P., Próbka reprezentatywna, Świat Książki,Warszawa 2008 
** https://www.facebook.com/Magdalena.Sroda/ (data dostępu 31 V 2020) 
*** Próbka reprezentatywna, całość s. 135-143
**** Zawsze nie ma nigdy..., s. 17, 18, 20, 23, 25, 28, 31, 33, 35, 37, 39, 41, 42-43, 61, 64, 65, 69, 70, 71