Saga rodzinna - cz. IV - prababka Katarzyna (29 IV 1876 - 10 IX 1951) - "matka Grzybowskich"

wtorek, kwietnia 30, 2013

Saga rodzinna - cz. IV - prababka Katarzyna (29 IV 1876 - 10 IX 1951) - "matka Grzybowskich"

Katarzyna Grzybowska (1876-1951)

W każdej historii rodzinnej znajdziemy osoby wyjątkowe, kontrowersyjne, wielkie, podłe, wspaniałe, mierne. O wielu pewnie dałoby się powiedzieć, że stały się przełomem, wyłomem, swoistą rewolucją i życiowym trzęsieniem ziemi. Czas chyba wymazał z naszego słownika termin "mezalians". Władza ojców, patriarchat wymarł, jak mamuty! Nie my decydujemy, za kogo idą nasze córki. Nikt kandydatom nie zagląda na drzewa genealogiczne i nie sprawdza herbów i koligacji.

Oto post o... chłopskiej dziewczynie. Nie słyszałem, aby przy jej narodzeniu gromy ciskali bogowie, nie było dywanów plecionych ze scenami z "Iliady". Hm!... Za to chłopska chata lub chałupa. Była ostatnim dzieckiem Marcina i Katarzyny z Szubów (vel Szubskich) małżonków Zielonków ze wsi Gierłatowo, nieopodal Nekli w Wielkopolsce. Imię chyba sobie przyniosła faktem urodzenia 29 kwietnia, przy okazji wzięła je po matce. Rodzice pochodzili ze wsi Kaczanowo. Tam gospodarzyli ich rodzice i dziadowie. Tyle wiem! Kiedy i dlaczego przenieśli się do Gierałtowa (na ówczas zwanego: Laski).

Kasia miał 13 lat, kiedy 31 X 1889 r. osierocił ją ojciec. Marcin Zielonka dożył sędziwego, jak na XIX w., wieku: bez mała 70. lat (ur. 11 XI 1820 r.). Kiedy znalazła się w domu Antoniego i Franciszki z Pieczyńskich małżonków Grzybowskich nie wiem. W każdym bądź razie służyła w Targowej Górce (nieopodal Miłosławia) u moich prapradziadów! Najstarszy, żyjący syn Stanisław (ur. 1870)  uległ urokom cnej Katarzynki? Trudno powiedzieć, jak panna wyglądała. Nie zachowała się żadna jej fotografia z tego okresu. Czy przypominała którąś ze swych krewnych z fotografii z 1906, którą pozyskałem od nieznanego mi osobiście krewnego z tej linii (ta potęga Internetu!)? Na pewno zerkają z niej na mnie jej bracia i siostry (i tychże dzieci).

Poraj herb Grzybowskich

Stanisław (I) Grzybowski (1870-1934)

Musiało być coś niezwykłego w Katarzynie Zielonkównie, że za jej sprawą Stach zerwał więzi, które jego ród od XIV w. łączyły z Wielkopolską! Grzybowscy herbu Poraj byli potomkami Kresława z Kurozwęk, który osiadł w Grzybowie koło Wrześni. Proszę zwrócić uwagę na podobieństwo klejnotu rodowego z herbem tegoż miasta. Przypadek? 

Mariaż kawalera z chłopską córą? Niepodobna! Skandal! Mezalians! Prapradziad Antoni wydziedziczył starszego syna. W domu zostawali jeszcze Władysław-młodszy, Pelagia, Anna, Wiktoria. Po latach odnalazłem ich potomków, większość poznałem osobiście. Ale o tym innym razem.

Ślub odbył się 26 XI 1895 r. w... No właśnie - gdzie? Chyba jednak nie w Nekli, bo Zielonkowie mieli jakiś zatarg (?) z tamtejszym(-i?) proboszczem (-ami?). Służę urzędowym zapisem z USC (do wglądu zainteresowanym). A ten został wystawiony w Nekli (nr 39/1895). Kim byli świadkowie (Marcin Wysocki i Jan Zaporowski)? Nie wiem.

Jak szlachecki syn stał się stolarzem? "Podupadł" - rzekłby pewnie Kaźmierz Pawlak? Degradacja, jak nic. Bez obrazy dla tego szlachetnego fachu. Po opuszczeniu domu w Targowej Górce i Wielkopolski na jakiś czas zatrzymano się w mieście, które wtedy nazywało się Hohensalza, czyli Inowrocław. Tam w każdym bądź razie w 1900 r. urodził się ich najstarszy syn Franciszek. Imię odziedziczył po babce Grzybowskiej? Nie wierzę w takie zbiegi okoliczności, tym bardziej, że ona sama miała dziadka Franciszka Pieczyńskiego ze Środy Wielkopolskiej. Szukałem aktu urodzenia syna Piotra, ale do dziś nie znalazłem miejsca jego urodzenia. Nie ma go ani w Inowrocławiu, ani...

Ślub w Nekli (1906 r.) siostrzenicy Katarzyny Grzybowskiej

W 1907 r. rodzina osiadła w "kleine Berlin", w stadt Bromberg, czyli Bydgoszczy. Skąd taka dokładność? Skuteczna kwerenda w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy, ul. Dworcowa 65! Przejrzałem "Adressbuch" za interesujące mnie lata (1905-1919). Znalazłem dwa interesujące mnie wpisy: w 1908 r. (strona 296) rodzina zamieszkała przy Schwedenbergerstrasse 87/88 (obecnie prawdopodobnie Podgórna?), a w 1910 r. (strona 301) przenieśli się na Neuhöferstrasse 4 (obecnie Nowodworska). Obie ulice znajdowały się w dzielnicy zwanej Szwederowo, gdzie zamieszkiwali wyłącznie Polacy! Nad Brdą urodzili się najmłodsi synowie: Maksymilian (w 1908 r.) i Stanisław-syn (w 1910 r.). 

Za kilkanaście dni przypadnie 100-lecie konsekracji kościoła pod wezwaniem Świętej Trójcy! Jak żaden inny wpisał się w historię miasta i... rodziny. Zdeklasowany wielkopolski szlachcic, który teraz parał się stolarką wykonywał ławki do tej świątyni. Tu później (1959 r.) brali ślub rodzice autora blogu, a on sam (1963 r.) został tu ochrzczony!

Chyba jednak stolarski fach nie dawał finansowego bezpieczeństwa sześcioosobowej rodzinie, skoro zdecydowano się na emigrację do Westfalii (?). A może sam Stanisław był mało zaradnym człowiekiem? Tyle tych domysłów. Faktem jest, że rodzina Grzybowskich zniknęła na długie lata. W "Adresach miasta Bydgoszczy" za rok 1922 (strona 272) już są z powrotem! Tym razem osiadli przy ul. Stawowej nr 11, tą dzielnicę dziś nazywamy Błoniem.

Katarzyna, Jadwiga i Danuta Grzybowskie

Katarzyna Grzybowska pierwsza z prawej

Chyba jednak kokosów "na saksach" nie zbili, bo wrócili bez Franka. On - jako najstarszy miał wrócić później. Pradziad chyba nie był człowiekiem zbyt zaradnym życiowo, skoro w latach 30-tych wyeksmitowano rodzinę do baraków przy ul. Dwernickiego! Potocznie nazywano ją "abisynią"! Mieszkali tam ludzie, którzy z jakiś względów nie wywiązywali się z umów najmu itp. To była po prostu bydgoska dzielnica biedy! Miano ją zlikwidować, a mieszkańców przeprowadzić do baraków, jakie powstawały (i istnieją po dziś!) przy ul. Smoleńskiej. Wybuch wojny uniemożliwił realizację tych planów.
W 1933 r. w kaplicy Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego przy pl. Poznańskim (?) wzięli ślub Stanisław (II) Grzybowski i Jadwiga z Maliszewskich. W tym samym czasie na ślubnym kobiercu stanął starszy brat Maksymilian z Klarą z Nowickich. Niespełna rok później Stanisław-ojciec zmarł w wieku 64 lat. Nie dożył urodzenia wnuczki, która przyszła na świat w grudniu 1934 r. Katarzyna z Zielonków Grzybowska została wdową. Z czego się utrzymywała? Na ile wspierali ją synowie Piotr, Maksymilian i Stanisław? Nie wiem. Najstraszliwsze nadchodziło -  w o j n a ! Która zmasakruje rodzinę!...

*      *      * 

W 1995 r. odnalazłem potomków sióstr mego pradziada Stanisława Grzybowskiego. Poznałem nawet sędziwe kuzynki dziadka. Okazało się, że owe rodzinne związki, które na nowo plotłem wcale nie zostały ostatecznie zerwane w 1895 r.! Zachwiała się znana mi rodzinna historia.Jedna z ciotek powiedziała: "Staś tu przyjeżdżał. Bywał u ciotki kowalskiej, odwiedzał naszego dziadka w Miłosławiu!". Rozłożyłem kopie kilku zdjęć: "Ten - pokazała bezbłędnie zdjęcie mego dziadka - Staszek! Tylko był młodszy". Tak, bo to była fotografia z początku lat 60-tych, ostatnia wykonana przed śmiercią (1962). Ustaliłem, że dziadek odwiedził rodową Wielkopolskę na początku lat 30-tych. Wtedy akurat ożenił się ze swoją Jadzią. Nie było czasu na rodzinne wojaże. Potem wybuchła wojna... 

 *      *      * 

Prababka Katarzyna z Zielonków Grzybowska zmarła nagle 10 września 1951 r. Zawał? Wylew? Miała 75. lat. Pozostały po niej trzy fotografie. Wszystkie je tu zamieszczam. Lubię tą, wykonaną na tle wiklinowego fotela. Z opowieści wiem, że była kobietą zasadniczą i dość surową. Niestety potomni zapomnieli o jej grobie. Zniknął bezpowrotnie. Ale jest pamięć, choć jednego prawnuka - mnie. Nikogo już nie interesuje los chłopskiej córy, która wywróciła dzieje rodu Grzybowskich do góry nogami! A Zielonkowie cały czas mieszkają w Gierłatowie. Od lat zbieram się na odwiedziny. Trochę to dziwne, bo bywam w Winnej Górze (Winnejgórze), odwiedzam Szlachcin, Miłosław, Neklę, Targową Górkę, Środę Wielkopolską, ba! byłem w rodowym Grzybowie. Gierłatowo czeka? Jestem to winny "matce Grzybowskich" - znaleźć się we wsi, w której wszystko się zaczęło.