Myśli wygrzebane (102) Napoléon le Grand

piątek, sierpnia 16, 2019

Myśli wygrzebane (102) Napoléon le Grand

"Bonaparte był poetą czynu, wielkim geniuszem wojny, niezmożonym umysłem, zręcznym i rozsądnym administratorem, pracowitym i rozumnym prawodawcą. Dlatego tak bardzo oddziałał na wyobraźnie narodów i taką miał władzę nad sądem ludzi trzeźwych. Ale w oczach mężów stanu będzie zawsze ułomnym politykiem. To stwierdzenie, obce większości jego chwalców, przetrwa, jestem tego pewien, w ostatecznych opiniach o nim; wyjaśni kontrast między wspaniałymi dokonaniami a nędznym rezultatem" - taką cenną i kontrowersyjną opinię wyraził w swoich "Pamiętnikach zza grobu" François-René, wicehrabia de Chateaubriand (1768-1848)*. Bo nie da się wystawić jednoznacznej oceny komuś tak niezwykłemu, zagmatwanemu, jak był on: BONAPARTE! Ten pierwszy tego imienia w historii: Napoléon le Grand. Chwilami chyba nawet zapominamy, że było ich jeszcze dwóch?

250-ta rocznica urodzin Cesarza sprawia, że  wracam do tego, co mówił. Tak, był już bohaterem tego cyklu. Odcinka 39. Tego sprzed równych pięciu lat. Wraca. I jak wtedy sięgam po niewielki tomik z 1983 r.: "Napoleon Maksymy". To była bardzo popularna seria wydawnicza PIW-u.  Wstępem opatrzył, wyboru dokonał i przetłumaczył m. in. Leopold Gluck (1913-1989). Tak, korzystaliśmy ze skutków jego pracy jeszcze w odcinku 86, kiedy bohaterem był Monteskiusz. Doborowe towarzystwo nam się tu robi. Dlatego też ze wstępu, jaki poprzedził ów wybór maksym (ja jednak wolę określenie: mott) wyjmuję tu i teraz słuszne zdanie: "Każda próba przedstawienia myśli Napoleona jako zwartej i konsekwentnej całości, jako jednolitego poglądu na sprawy świata i ludzi, natury i społeczeństwa, polityki i moralności, rzeczywistości i historii byłoby oczywistym fałszerstwem". Ani też moim zamiarem jest tworzenie podobnej zwartości. Jedyny mój kłopot, to zerkać do odcinka z 2014 r., aby się nie powtórzyć. Uważni czytelnicy potem mnie punktują...

• W systemie wszechświata nic nie jest zdane na los przypadku, w systemie społecznym nic nie powinno zależeć od kaprysów jednostek.  
• Rzadko zdarza się, by wielkim ludziom nie wiodło się w ich zamierzaniach, nawet najbardziej ryzykownych.
• Wszystkie wielkie wydarzenia wiszą zawsze na włosku.
• Zdarza się, że ktoś mniej zręczny, zlekceważywszy jedną jedyną szansę, traci wszystko.
• ...świat jest bardzo stary, trzeba korzystać z jego doświadczenia, uczy nas ono, że dawno wypróbowane praktyki warte są często więcej niż nowe teorie.
• Odsłaniając nam serce ludzkie, historia poucza nas o korzyściach i niedogodnościach różnych ustawodawstw. 
• Jakże trudno jest historii dociec prawdziwych prawd. 
• Europa to kretowisko, wielkie imperia i wielkie rewolucje istniały zawsze tylko na Wschodzie. 
• Niech mój syn studiuje historię i często nad nią rozmyśla, jest to jedyna prawdziwa filozofia.
• Nie ma większego znaczenia, czy historyk stał bliżej czy dalej od wydarzeń; jeśli istotnie ograniczy sie tylko do faktów, dodatkową zachętą do prawdomówności będzie to, że jego czytelnicy, współcześni opisywanym wydarzeniom, mogą wydać sąd o jego relacji. 
• Powiedzieć, skąd pochodzę, czym jestem, dokąd zmierzam, przekracza moje rozeznanie, a jednak to wszystko istnieje. 
• Jestem zegarkiem, który egzystuje i który sam siebie nie zna. 
• Myślę, że człowiek powstał z mułu ziemskiego, ogrzanego słońcem i poddanego oddziaływaniu elektrycznych fluidów. [...] Być może pewnego dnia powstaną istoty, których materia będzie jeszcze doskonalsza.
• Człowiek to nic innego jak tylko istota doskonalsza od psów lub drzew i żyjąca lepiej.
• Rodzimy się po to, aby korzystać z życia.

To raczej niezwykłe czytać Napoleona i nie słyszeć huku dział. Nie wypuszczam z rąk Chateaubrianda. Chciałbym go móc cytować jeszcze i jeszcze, a ledwo wystarcza na kilka zdań: "Świat należy do Bonapartego; czego nie zdołał zdobyć niszczyciel, przywłaszcza sobie jego sława; żywy nie podbił całego świata, umarły go posiada". Najlepszy dowód na to, że jakiś jegomość z miasta Bydgoszczy siedzi teraz i wystukuje literkę po literce na swoim komputerze. Ilu nas jest? Na całym świecie?

• Rodzimy się więc po to, abyśmy byli szczęśliwi.
• W istocie rzeczy bardzo trudno jest poznać człowieka.
• Francuzi nie mają tak podłego charakteru, jak to sobie wyobrażają cudzoziemcy, ale wszystko zależy u nich od mody.
• Umiejętność nakarmienia ludzi, wychowania i dania im szczęścia jest nie mniej warta niż umiejętność ich niszczenia. 
• Człowiek czterdziestoletni kocha swój majątek, człowiek sześćdziesięcioletni - tylko siebie samego. 
• Człowiek silny jest dobry, tylko słaby jest zły.
• Istnieją dwie dźwignie, przy pomocy których można poruszać ludźmi: obawa i interes.
• Ambicja jest główną sprężyną działania ludzi. 
• Niepohamowana wyobraźnia - oto przyczyna i źródło nieszczęść rodzaju ludzkiego. 
• Umysł ludzki ma szczególny pociąg do przesady.
• Cierpienie wymaga więcej odwagi niż śmierć.
• Upływ czasu niesie z sobą wiele zmian. Tylko głupcy popełniają samobójstwo. 
• Gdy wstając rano, człowiek nie wie, co począć ze sobą, i wlecze z kąta w kąt swą nudną egzystencję, gdy w perspektywie przyszłości dostrzega tylko przerażającą monotonię dni podobnych jeden do drugiego, gdy stawia sobie pytanie "po cóż zostałem stworzony?" - człowiek ten jest, moim zdaniem, najnieszczęśliwszym z ludzi. 
• W miarę jak ktoś osiąga wielkość, coraz mniejsze znaczenia ma jego wola, coraz bardziej zaś staje się on zależny od wydarzeń i okoliczności. 
• Ludzie genialni są jak meteoryty; ich przeznaczeniem jest, aby spalając się przydali blasku epoce.
• Bądź panem siebie, bez siły nie ma ani cnoty, ani szczęścia.

"Napoleon próbował się zabić, jednak trucizna, której użył, nie podziałała, okazała się zwietrzała" - czytamy w biografii Cesarza***. "Tylko głupcy popełniają samobójstwo" - powtarzam za Cesarzem. Był- że i on... głupcem? Trudno nawet mierzyć się z podobną teorią. Przypomina mi się mowa śp. mecenasa  Macieja Dubois, kiedy przed sądem w PRL- bronił oskarżonego o szpiegostwo, a prokurator żądał kary śmierci. Z usta adwokata padło wtedy, że nie ma większej kary, jak przeżyć własną klęskę. Napoleon jednak przeżył zamach na siebie samego z 1814 r.

I na koniec raz jeszcze François-René, wicehrabia de Chateaubriand: "Sławny przestępca w dziedzinie triumfów nie żyje. Nieliczni ludzie rozumiejący jeszcze szlachetne uczucia mogą złożyć hołd chwale bez obaw, ale i bez skruchy, jeśli mówili, co zgubne w tej chwale, i nie utrzymywali, że burzyciel niezależności jest ojcem wyzwolenia: Napoleonowi nie trzeba dodawać zalet; przyszedł na świat dostatecznie obdarowany".

Wykorzystana literatura:

* Chateaubriand, Pamiętniki zza grobu, tłum. J. Guze, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991, s. 347, 356, 358

** Napoleon. Maksymy,  wybór, wstęp i przykład M. Senkowska-Gluck i L. Gluck, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1983, s. 29-41

*** Zahorski A., Napoleon, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985, s. 442