...na 78-mą rocznicę wybuchu powstania warszawskiego - 1 VIII 1944 r. (godzina "W")

poniedziałek, sierpnia 01, 2022

...na 78-mą rocznicę wybuchu powstania warszawskiego - 1 VIII 1944 r. (godzina "W")

"Co do mnie to już na parę godzin przed godziną «W» zacząłem sobie powoli uświadamiać, że będę brał udział w jakimś wielkim, narodowym dramacie, a do boju pójdziemy w istocie prawie bez broni. [...] Nikt jednak nie odmawiał wykonania wręcz niewykonalnych rozkazów. Świadczyło to o wielkim zdyscyplinowaniu i karności niższej i średniej kadry dowódczej Armii Krajowej oraz ich zwykłych prostych żołnierzy gotowych wykonać każdy rozkaz ich przełożonych" - ocena tym bardziej cenna, że jej autorem był uczestnik warszawskich walk Jan Ciechanowski, ps. Jastrząb (1930-2016). Tak, to cytat z kolejnego wydania "Powstania warszawskiego".

1 sierpnia znowu o godzinie 17,00 zawyją syreny. nikt znów nie będzie baczył, że powinniśmy wystrzegać się podobnego demonstrowania rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, skoro między nami żyją ofiary agresji Putina w Ukrainie i ryk syren oznaczał nadciągające nieszczęście. Ale kto tam będzie zważał! Zawłaszczona rocznica musi się odbyć tak, jak ktoś sobie to wymyślił i wara każdemu do tego!... Takie myślenie rani.

Chciałbym wierzyć, że każda godzina "W", to nie tylko mechaniczny ryk dziesiątek syren w całym kraju, ale budząca się smutna refleksja nad tym, co wydarzyło się w Warszawie między 1 sierpniem, a 2 października 1944 r. Dość fanfaronady! Dość opowiadania obrazków i zapominania, że to przecież klęska klęsk, jakich nie znała historia Rzeczypospolitej.

O ile dobrze pamiętam pewne wspomnienia Jana Ciechanowskiego wykorzystane w filmie dokumentalnym, jakie TVP pokazała bodaj w roku 1994, to szedł on do powstania z opaską biało-czerwoną i bandażem. Jak sam pisał: "Autor tej pracy zdobył na Niemcach swój karabin i pistolet".  Często zachodzę w głowę czy młodzież, która śpiewa o ViS-ach, z którymi chłopcy szli na "Tygrysy" zdają sobie w ogóle sprawę, co kryło się za tym fabrycznym skrótem?

Ukazanie się książki, której kolejne wydanie mam teraz przed sobą, w czasach PRL-u było wielkim wydarzeniem i sygnałem, że chyba coś zmienia się w pojmowaniu historii najnowszej, skoro wydaje się historyka emigracyjnego. Jestem w posiadaniu trzech wydań "Powstania warszawskiego". I tego angielskiego z 1971, tegoż z 1984 r., no i ostatniego z 2014. Nie, nie zamierzam robić analizy porównawczej. Chcę tylko zostawić tu kilka uwag na temat powstania, jakie tu znaleźć może każdy czytelnik.

• Powstańcze życie, dla nas biorących w nim udział, miało wiele swoistego czaru i uroku. Niektóre sceny z Powstania przypominały obrazy Artura Grottgera.
• Szybko stawaliśmy się w ogniu walk doświadczonymi, frontowymi żołnierzami  i doborowym wojskiem. 
• W czasie walk przeżywaliśmy momenty grozy i wielkiego niebezpieczeństwa, ale zarazem wielkiego bojowego animuszu i uniesienia.
• Przebywając stale na pierwszych liniach żyliśmy walką i dla walki, którą w moim własnym przypadku miałem szczęście zacząć i skończyć na rozkaz.
• Ponosiliśmy ciężkie, niczym niepowetowane straty, bo ginęli nasi najlepsi i ginęły nasze rodziny, ale je także Niemcom zadawaliśmy.
• Panował pośród nas duch niezwykłego koleżeństwa i solidarności.
• Nie baliśmy się i nie myśleliśmy o śmierci, chociaż była ona wszędzie i wszędzie na nas czyhała.
• Woleliśmy [...] ginąć w walce niż się poddawać lub opuszczać naszych rannych.
   

Cytaty, które tu zostawiam wydobywam ze... "Wstępu do szóstego polskiego-pułtuskiego-wydania". Dalej nie będę sięgał, choć tam znajdziemy i takie zdania: "Przywódcy krajowi, podrywając Warszawę do walki, kierowali się głównie względami politycznej i ideologicznej natury". I dwa akapity niżej na tej samej stronie: "Nie ulega kwestii, iż gdyby Bór-Komorowski i jego sztab dokonali bardziej wnikliwej oceny położenia strategicznego, to z pewnością zrezygnowałby z próby opanowania Warszawy w pierwszych dniach sierpnia 1944 roku". Chyba dość krytycznie. 

• Powstanie Warszawskie już w czasie jego pierwszych godzin stało się "drogą krzyżową" bitnej i ofiarnej warszawskiej młodzieży.
• ...słabe, ale zgrane i okrzepłe w boju kompanie, niewielkie plutony i małe drużyny tworzyły główne i twarde gniazda oporu, o które rozbijały się liczne niemieckie natarcia.
• Dowódca Armii Krajowej, gen. Tadeusz Bór-Komorowski "zachowywał się biernie i nie wyrażał swej opinii".
• Dla Niemców wybuch Powstania stał się hasłem i okazją do walnej rozprawy ze stolicą znienawidzonego przez nich kraju i jej mieszkańców.
• Twierdzenie, że winę za wybuch Powstania ponosi Moskwa i jej apele czy też Londyn, który przeprowadzenia go nie zabronił, niewiele w istocie tłumaczy, a raczej zaciemnia obraz tej insurekcji, gdyż decyzja podjęcia jej była polską, suwerenną decyzją o czym zapominać nam nigdy nie wolno.
• Naszą główną troską w czasie Powstania był brak broni i amunicji, jak i wydatnej, a tak koniecznej pomocy zarówno ze Wschodu, jak i Zachodu.
• Przerażeni warunkami jakie panowały w powstańczych szpitalach baliśmy się tylko jednej rzeczy: baliśmy się zostać ciężko rannymi.
• Nigdy nie mordowaliśmy jeńców, nawet z Waffen SS.
  

Zapewne dla wielu poglądy Jana Ciechanowskiego, oceny mogą stanowić problem. My chcemy widzieć monolit, bryłę, od początku do końca sztych o potędze, ba! nieomal zwycięstwie. Nie zapominajmy: powstanie warszawskie zakończyło się kapitulacją żołnierzy Armii Krajowej, czyli klęską, zniszczeniem stolicy Polski i smierci blisko 200 000 ludzi (żołnierzy i cywilów). Czy pamiętamy o tym wszyscy, ci którzy chóralnie czczą 1 sierpnia 1944 r.? Z rzadka pochylają głowy nad mogiłami zabitych i pomordowanych 2 października. 

Nie wiem, jak będą wyglądać obchody stulecia wybuchu powstania warszawskiego. O ile dożyję 2044 r. będę miał 81. lat. Czy dalej tłumy będą wypełniać place i oddawać hołd bohaterom i ofiarom 63. dni? Nie wiem. Kiedyś wygaśnie ten ogień pamięci. Kogo dziś obchodzą takie rocznice, jak 24 III 1794 r., 29/30 XI 1830 r., 22 I 1863 r.? Kiedy ostatnio zapytałem moich licealistów kto utożsamia się z okresem II Rzeczypospolitej - nikt nie odezwał się. Mam-że uwierzyć, że ich wnuki będą czcić godzinę "W"? Nie przeszkadza mi to jednak zostawić jeszcze jeden cytat z J. Ciechanowskiego:

"...ZACZĄŁEM DOCHODZIĆ DO PRZEKONANIA, 

ŻE DEBATA NAD CELOWOŚCIĄ I ZASADNICZOŚCIĄ 

POWSTANIA WARSZAWSKIEGO 

JUŻ SIĘ ZACZYNAŁA I TRWAĆ BĘDZIE

 PÓKI ŻYĆ BĘDĄ POLACY".

 __________________________

Ciechanowski J. M., Powstanie warszawskie. Zarys podłoża politycznego i dyplomatycznego, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR i BELLONA SA, Pułtusk-Warszawa 2014