Witaj majowa Jutrzeno?...

wtorek, maja 03, 2022

Witaj majowa Jutrzeno?...

Nie, to nie będzie nowe pisanie, a przypomnienie tego sprzed pięciu już lat.  Wtedy pojawił się tekst pt. "Witaj majowa Jutrzenko?". Ze znakiem zapytania? - dopewnia się niepewny czytelnik. Dorzuciłem jeszcze wielokropek. Usunąłem zbędną moim zdaniem ikonografię, przepraszam m. in. mistrza Jana Matejkę. Drobne skróty też poczyniam i coś dorzucam.

"Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą, egzystencję polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic z największą stałością ducha, niniejszą konstytucję uchwalamy i i; tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy" - to fragment preambuły Konstytucji 3 maja. 

Nie zamierzałem pisać o wydarzeniu z 1791 r. Owszem, wywieszam flagę. Na swój sposób obchodzę TEN dzień. Nie uważam jednak, że każdy, statystyczny Polak wie do końca dlaczego jest TO święto. Zapomniano zastanawiać się dlaczego za tzw. komuny wymazano 3 maja z kalendarza świąt narodowych. Trzy dekady (z okładem) pracy w szkole nauczyły mnie: że nie ma dat i wydarzeń oczywistych. Szerzej o motywacji w PS.

Odpowiedzmy sobie uczciwie na pytanie: ilu z nas przeczytało tekst Konstytucji majowej? Nie widzę lasu rąk. Pewnie wynik podobny byłby ze znajomości obecnej, tej z 1997 r., ostatnio sponiewieranej przez rządzących. 

 

Kazimierz Wojniakowski "Uchwalenie Konstytucji 3 maja"
 

Celem tego pisania jest podanie kilku fragmentów znamienitego dokumentu. Po pierwsze, aby w ogóle je znać. Dwa, żeby przekonać się o jej zawartości. Z każdego artykułu po kilka zdań:

I Religia panująca: "Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze wszystkimi jej prawami; przejście od wiary panującej do jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod karami apostazji".  

II Szlachta ziemianie: "Szlachtę za najpierwszych obrońców wolności i niniejszej konstytucji uznajemy. Każdego szlachcica cnocie, obywatelstwu i honorowi jej świętość do szanowania, jej trwałość do strzeżenia poruczamy jako jedyną twierdzę Ojczyzny i swobód naszych". 

III Miasta i mieszczanie:  "Miasta Nasze Królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej w zupełności utrzymane mieć chcemy i za część niniejszej konstytucji deklarujemy, jako prawo wolnej szlachcie polskiej, dla bezpieczeństwa ich swobód i całości wspólnej Ojczyzny nową, prawdziwą i skuteczną dające siłę". 

IV Chłopi włościanie: "Lud rolniczy, z pod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych źródło, który najliczniejszą w narodzie stanowi ludność, a zatem najdzielniejszą kraju siłę, tak przez sprawiedliwość, ludzkość i obowiązki chrześcijańskie, jako i przez własny nasz interes dobrze zrozumiany, pod opiekę prawa i rządu krajowego przyjmujemy [...]".

V Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych: "Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu. Aby więc całość państw, wolność obywatelską i porządek społeczności w równej wadze na zawsze zostawały, trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze składać będą, to jest: władza prawodawcza w Stanach zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i Straży, i władza sądownicza w jurysdykcjach, na ten koniec ustanowionych, lub ustanowić się mających". 

VI Sejm czyli władza prawodawcza: "Wszystko i wszędzie większością głosów udecydowane być powinno. Przeto liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie, jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne, rząd obalające, społeczność niszczące, na zawsze znosimy. Zapobiegając z jednej strony gwałtownym i częstym odmianom konstytucji narodowej, z drugiej, uznając potrzebę wydoskonalenia onej, po doświadczeniu jej skutków co do pomyślności publicznej, porę i czas rewizyi i poprawę konstytucji co lat dwadzieścia pięć naznaczamy, chcąc mieć takowy sejm konstytucyjny ekstraordynaryjnym podług osobnego o nim prawa opisu".   

VII Król, władza wykonawcza: "Tron polski elekcyjnym przez familie mieć na zawsze chcemy i stanowimy. Doznane klęski bezkrólewiów, periodycznie rząd wywracających, powinność ubezpieczenia losu każdego mieszkańca ziemi polskiej, i zamkniecie na zawsze drogi wpływom mocarstw zagranicznych, pamięć świetności i szczęścia Ojczyzny naszej za czasów familii ciągle panujących, potrzeba odwrócenia od ambicji tronu obcych, i możnych Polaków, zwrócenia do jednomyślnego wolności narodowej pielęgnowania, wskazały roztropności naszej oddanie tronu Polskiego prawem następstwa. Stanowimy przeto, iż po życiu, jakiego nam dobroć Boska pozwoli, elektor dzisiejszy saski w Polszcze królować będzie".  

VIII Władza sądownicza: "Władza sądownicza nie może być wykonywana ani przez władze prawodawczą, ani przez króla, lecz przez magistratury na ten koniec ustanowione i wybierane. Powinna zaś być tak do miejsc przywiązana, żeby każdy człowiek bliską dla siebie znalazł sprawiedliwość, żeby przestępny widział wszędzie groźną nad sobą rękę krajowego rządu". 

IX Regencja: "A gdy król w pierwszym przypadku z małoletności wyjdzie, w drugim do zupełnego przyjdzie zdrowia, w trzecim z niewoli powróci, regencja rachunek z czynności swoich oddać mu powinna i odpowiadać narodowi za czas swego urzędowania tak, jak jest przepisano o Straży, na każdym ordynaryjnym Sejmie, z osób i majątków swoich".

X Edukacja dzieci królewskich: "Synowie królewscy, których do następstwa tronu konstytucja przeznacza, są pierwszymi dziećmi Ojczyzny, przeto baczność o dobre ich wychowanie do narodu należy, bez uwłóczenia jednak prawom rodzicielskim. [...] Komisji zaś edukacyjnej powinnościę będzie podać układ instrukcji i edukacji synów królewskich do potwierdzenia sejmowi, a to, aby jednostajne w wychowaniu ich prawidła wpajały ciągle i wcześnie w umysły przyszłych następców tronu religię, miłość cnoty, Ojczyzny, wolności i konstytucji krajowej". 

XI Siła zbrojna narodowa: "Naród winien jest sobie samemu obronę od napaści i dla przestrzegania całości swojej. Wszyscy przeto obywatele są obrońcami całości i swobód narodowych. Wojsko nic innego nie jest, tylko wyciągniętą siłą obronną i porządną z ogólnej siły narodu. Naród winien wojsku swemu nadgrodę i poważanie za to, iż się poświęca jedynie dla jego obrony.[...] Użyte być więc wojsko narodowe może na ogólna kraju obronę, na strzeżenie fortec i granic, lub na pomoc prawu, gdyby kto egzekucyi jego nie był posłusznym". 

Świętując  sławimy szczególnie JKM Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795). Zapomina się w ferworze wiecowania, jak bardzo miałkim politycznie i chwiejnym był monarchą. Jak stać wiernie u tronu człowieka, który swe wyniesienie zawdzięczał petersburskim umizgom z wielką księżną Katarzyną Aleksiejewną, z jednej strony ustanawiał medal Virtuti Militari, a z drugiej podpisywał akces do konfederacji targowickiej. Przecież nie przypadkowo wielki Jan Matejko wpisał słowo "Targowica" w portret zamykający jego wspaniały "Poczet...". 

Ktoś kiedyś powiedział, że gdyby SAR umarł 4 maja 1791 r. byłby wynoszony jako jeden z najwybitniejszych monarchów (prawodawców) w historii Rzeczypospolitej (Obojga Narodów). Ale JKM sam podeptał TO, co sam ustanowił 3 maja 1791 r. Pisał później do jednego ze swych zwolenników: "Od tego dnia, w którym podpisałem ten potworny akces, przecież już w kilku punktach dają mi nadzieję, jako to względem zachowania, choć nie całkiem, komisji cywilno-wojskowych, formy sejmikowania, formy sądów, prawa o rozgraniczeniach, konserwacji sześćdziesięciu pięciu tysięcy wojska z ograniczeniem praw hetmanów i ulepszenia miast, przynajmniej stołecznych. Ale tymczasem odjęto mi posłuszeństwo gwardii, zakazano kanclerzom cokolwiek pieczętować, aż do dalszej dyspozycji"*. Kto zakazał? Kto dawał nadzieję? Jakiej trzeba było naiwności, aby wierzyć we wspaniałomyślność carycy Katarzyny II? Czy ci, którzy dziś wielu swym adwersarzom zarzucają, że są... Targowicą mają w ogóle świadomość, że tak bardzo przez nich hołubiony "król Staś" też stawiał się w szeregu Branickiego, Szczęsnego Potockiego, Rzewuskiego czy Kossakowskich? Pomyśleć, że to ten sam król w rocznicę proklamowania Majowej Jutrzenki pisał w odezwie do wojska: "Dzieci! albo żyjmy niepodlegli i poważni, albo gińmy wszyscy z honorem"**. Niewiele musiał mieć go w sobie eks-stolnik litewski, skoro sprzeniewierzył się zapewnieniom składanym własnym "dzieciom"!...

 Targowiczanie, od lewej: Stanisław Szczęsny Potocki i Stanisław August Poniatowski

Biograf króla, Krystyna Zienkowska, tak podsumowała fakty: "Większość dotychczasowych współpracowników Stanisława Augusta emigrowała, a król pozostały w opustoszałej Warszawie istotnie z dnia na dzień tracił sympatię i szacunek społeczeństwa, które z takim trudem zdobył. Kapitulacja została przyjęta z niezadowoleniem, a akces do targowicy uznany za zdradę". 

Biograf króla, Krystyna Zienkowska, tak podsumowała fakty: "Większość dotychczasowych współpracowników Stanisława Augusta emigrowała, a król pozostały w opustoszałej Warszawie istotnie z dnia na dzień tracił sympatię i szacunek społeczeństwa, które z takim trudem zdobył. Kapitulacja została przyjęta z niezadowoleniem, a akces do targowicy uznany za zdradę". 

Nikt nie twierdzi, że król, to miał klawe życie.  Ale czy naprawdę nie było w tym człowieku za grosz poczucia honoru. Że zdradził własny Naród, to jedno! Ale zdradził sam siebie! Deklarował miłość ukochanej Ojczyźnie i jak to ocenił poseł pruski: "...od sześciu miesięcy nieustannie składał przysięgi i przyrzeczenia wobec narodu, tak sprzeczne z tym, co ostatecznie uczynił. Tak więc nie myliłem się wcale, kiedy ubiegłej zimy oceniałem jego fanfaronady jako podobne do tych z 1772 r., ma miesiąc przed zgodą na traktat rozbiorowy". 

Aha! Nie dajmy sie robić w... wariata z głębokiej prowincji! Kiedy odwiedzą Państwo Zamek Królewski w Warszawie zapewne wejdziecie do wejdziecie Sali  Senatorskiej (tej widocznej na użytej z domeny publicznej fotografii) proszę sobie nie dać wciskać ciemnoty, że oto w niej pamiętnego 3 maja 1791 r. odbyły się obrady i uchwalenie Konstytucji. Kiedy piszący ten blog odwiedził był pierwszy raz w życiu Warszawę (a było to latem 1970 r.), to na placu Zamkowym stała jedna ściana z całości. to jaki niby król i senatorowie, i posłowie mogli chodzić po rzeczonych posadzkach. O ich zniszczenie zadbał okupant niemiecki. 

 

Sala Senatorska w odtworzonym w latach 1971–1984 Zamku Królewski

 

* cytat za St. Cat-Mackiewiczem, Stanisław August, Universitas, Kraków 2009

** cytat za K. Zienkowską, Stanisław August Poniatowski, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 2004