...na 140-tą rocznicę śmierci Charlesa Darwina - 19 IV 1882 r.

wtorek, kwietnia 19, 2022

...na 140-tą rocznicę śmierci Charlesa Darwina - 19 IV 1882 r.

"Czy wstręt wyraża się wywinięciem dolnej wargi, lekkim podniesieniem górnej wargi oraz nagłym wydechem, nieco podobnie jak przy zaczynających się wymiotach lub jak gdyby się coś wypluwało?" - w 1867 r. to i piętnaście innych pytań napisał do swych uczonych kolegów, a później zamieścił je w swojej książce Charles Darwin. Na dzisiejsza okoliczność sięgnąłem po książkę, która ukazała się równe 150-siąt lat temu, w 1872 r., pt. "O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt / The Expression of the Emotions in Man and Animals", przede mną wydanie z 1988 r., w tłumaczeniu Z. Majlert i K. Zaćwilichowskiej [1].

Jest-że sens dziś, w 2022 r., sięgać po tak archaiczne dzieło? Czy w ogóle ma jeszcze jakąś wartość naukową? A może stanowi tylko dodatek do biblioteczki każdego kto interesuje się ewolucją. Kreacjonista zapewne ograniczy się do potępienia dzieła, ba! nie widząc go nawet na oczy, że o czytaniu nie wspomnę. Blisko czterysta stron może skutecznie zniechęcić dogmatycznego adwersarza. W przedmowie redaktorskiej profesora Romana J. Wojtusiaka (1906-1987) czytamy m. in.: "...książka, ma ona jednak i dziś wielkie znaczenie jako podstawowe dzieło opisujące gesty i mimikę w sposób porównawczy. Podane przez Darwina fakty - oparte na obserwacjach własnych - zachowują swą prawdziwą wartość". Warto dodać, że ta opinia ujrzała światło dzienne w 1959 r.

Co się po tylu dekadach ciekawego uda ułowić z tekstu? Nurkuję w nim. I dokładam:

• Jednak człowiek nie potrafi tak dobrze wyrazić miłości i pokory za pomocą zewnętrznych oznak, jak pies, który wita swego ukochanego pana ze zwieszonymi uszami, obwisłymi wargami, wyginając ciało i merdając ogonem.
• Niewątpliwie, dopóki uważać będziemy człowieka i wszystkie inne zwierzęta za istoty odrębne, dopóty istnieć będzie przeszkoda w naturalnym pragnieniu możliwie najlepszego zbadania przyczyn ekspresji.
• Psy i szakale bardzo lubią tarzać się na padlinie lub ocierać o nią kark i grzbiet. Zapach padliny wydaje się im przyjemny, choć psy padliny nie jedzą.
• Zwierzęta najczęściej porozumiewają się za pomocą głosu, ale niewątpliwie rozumieją w pewnym stopniu wzajemne gesty i ekspresje.  
• U człowieka najlepszym przykładem gestu będącego wyraźnym przeciwieństwem wszelkich innych ruchów, występujących z natury w przeciwnym stanie psychicznym, jest wzruszenie ramionami. 
• Wiadomo, że ze wszystkich wzruszeń najłatwiej wywołuje drżenie strach; czasem przyczyną jest wielki gniew lub radość.
• Serce, które w sposób godny podziwu nieprzerwanie bije dniem i nocą, jest szczególnie wrażliwe na bodźce zewnętrzne.

Czytanie Ch. Darwina nie jest takim sobie tylko spacerkiem. Wydobycie kilku zdań przerosło mnie trochę? Ciekawe, co współczesny behawiorysta by na te treści powiedział. Moje obserwacje domowego zwierzaka niestety skończyło się kilka lat temu. Saba (2007-2019) mogłaby stanowić tu ciekawy przyczynek do pisania. Ale za jej życia nie myślałem, aby gruntownie wczytać się w to, co napisał Wielki Uczony XIX w. Mea culpa! - bez dwóch zdań. 

• U człowieka przerażonego oczy są szeroko rozwarte lub brwi mocno ściągnięte; pot oblewa ciało i kroplami spływa po twarzy. 
• Wielki ból składnia wszystkie zwierzęta, i skłaniał w ciągu niezliczonych pokoleń, do najgwałtowniejszych i najróżnorodniejszych wysiłków dla pozbycia się przyczyn cierpienia. 
• Człowiek nie może równocześnie głęboko rozmyślać i czynić największe wysiłki mięśniowe.
• Jeżeli zwierzę nie napada i nie ma zamiaru czy bodaj chęci zaatakowania wroga, nie można właściwie powiedzieć, że jest wściekłe.
• Gdy człowiek jest zły, a nawet wściekły, może panować nad ruchami ciała, ale nie może zapobiec szybkiemu biciu serca.
• Człowiek głodny może żadnym gestem zewnętrznym nie okazywać głodu na widok postawionego przed nim kuszącego jadła, ale nie może powstrzymać wydzielania się śliny.
• Radość przyspiesza krążenie, a to pobudza mózg, który znów wywiera wpływ na całe ciało.

Może dokonałem złego wyboru lektury na okoliczność 140-stej rocznicy śmierci Ch. Darwina. Może to po prostu skutek mego... lenistwa. Sięgnąłem po pierwszą książkę, jaką dosięgnąłem nie wstając z krzesła i sprzed komputera. Trudno. Mieliśmy, jak mniemam, okazję, aby przekonać się, jak bardzo spostrzeżenia Uczonego przystają do naszych doświadczeń i spostrzeżeń. A jeśli ktoś rzuci się do szukania "O wyrazie uczuć...", to dopiero będzie hołd dla pamięci i dorobku tak ważnego człowieka nauki, jakim był Charles Darwin. 

 

___________________

[1] Darwin Ch., O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt, tłum. Z. Majlert i K. Zaćwilichowska, PWN, Warszawa 1988