Jacek Kuroń - po raz pierwszy - dzieciństwo

środa, czerwca 17, 2020

Jacek Kuroń - po raz pierwszy - dzieciństwo

Napiszę coś zaskakującego: młodzież drugiej dekady XXI wieku nie zna... Jacka Kuronia. Zapytani co to jest kuroniówka  lub skąd się wzięło to określenie - podnoszą brew ze zdziwienia. Pokazuję zdjęcie: nie wiedzą kogo. Chciałbym, żeby to był żart, jakiś sen. Ale ja otwieram oczy i nadal widzę te same twarze, bez zakłopotania, że nie wiedzą, bo niby co się stało takiego. Mi by było wstyd, gdybym przed laty o pewnych oczywistościach nie miał pojęcia. Zresztą starczy włączyć TVP i podejrzeć, jaką wiedzą dysponują uczestniczy pewnego popularnego teleturnieju.  Emilia Plater walczyła w powstaniu warszawskim? Nie, to nie żartowanie. To cytowanie wiedzy jaką prezentują uczestnicy. Straszne! Dożyć czasów ignorancji, niedouctwa i takiej nie-wiedzy. Dziś, 17 czerwca przypada XVI rocznica  odejścia Jacka Kuronia, jednego z ojców naszej niepodległości po 4 VI 1989 r. Nie dajmy sobie wmówić, że tak nie było.

Jacek Kuroń. Legenda. Dziecko Lwowa. Wróg publiczny komuny nr 1. Mój kandydat na urząd prezydenta w 1995 r. Do dziś nie rozumiem, jak człowiek czynu mógł przegrać. I z Lechem Wałęsą, i Aleksandrem Kwaśniewskim. Postkomunista został głową państwa. Ledwo, co system, jaki onego wykształtował upadł. Niepojęte ułomności polskiej demokracji. Czy to był ciąg dalszy (i logiczny?) owej niedojrzałości do demokracji społeczeństwa nad Wisłą i innymi rzekami, o której w 1990 r. mówił publicznie prof. B. Geremek?*.

"Książka jest wyborem ze wszystkich pozostawionych zapisów, do których zdołaliśmy dotrzeć; niektóre teksty mają tu swój pierwodruk. [...] Z tysiącami stron spuścizny Autora zmierzyła się Maria Krawczyk, urodzona blisko pół wieku po Jacku i nieznająca go osobiście. W montażu tekstów podjęła się wydobyć wszystko, co zasadnicze" - to ze wstępu ("Od Wydawcy") książki, po którą sięgnąłem. Ma już swoje lata. Zaraz dekada. Tym bardziej zerkam do niej i wyjmuję losy Bohatera spisane przez Niego samego. Należy w tym miejscu podziękować pani M. Krawczyk, że dokonała tej cennej kompilacji. Ja tylko żeruję na jej pracy? Tak to już jest: jeden się natyra, a drugi lekką ręką cytuje. Mogę tylko dopowiedzieć, że część wykorzystanej tu literatury zasila mój prywatny księgozbiór, żeby wspomnieć tu choćby tylko "Moją zupę", "Rzeczpospolitą dla moich wnuków" czy "Gwiezdny czas...".

Korzenie, ród - Trudno mi odróżnić, co opowiadał dziadek, a co ojciec.  Dziadek mój był bojowcem Organizacji Bojowej PPS. Ojciec w 1920 roku poszedł na front na ochotnika. Miał wtedy piętnaście lat, podstawił kolegę, który zgłosił się za niego na komisję lekarską. Potem uczestnikiem w powstaniu śląskim, należał do PPS, był w Armii Krajowej.

1 maja - W latach 30. we Lwowie ojciec brał mnie tego dnia na plecy i szliśmy na pochód. I pomimo, że brakowało mi potem w życiu intensywnych doznań, to wyniesione z tamtych marszów poczucie robotniczej jedności określiłbym jako rodzaj dziecięcego przeżycia świętości, formę transgresji.

Socjalizm - Oni - dziadek i ojciec - mówili: robotnicza sprawa, albo po prostu: sprawa. I to oznaczało: socjalizm, ale nie używali tego słowa. I to oznaczało: pognębić wyzyskiwaczy. I to oznaczało także: Polska, Matka Boska z Jasnej Góry i groby, o które się ostrzyło stal, i ci Azjaci, których stąd trzeba przepędzić, i to, że za ich wolność też się walczy.

Ojciec - ...był wyjątkowo niekonsekwentny, miał zupełnie niepedagogiczny stosunek do dzieci. Potrafił mnie zbić za byle głupstwo. [...] A mógł mi darować najgorsze rzeczy - wybicie nieumyślnie szyby, strzelanie z procy w bójce, kradzieże. Nawet potrafił być dumny, jak coś zręcznie ukradłem w sadach otaczających nasz dom.

Ukraińcy - Ukraińcy przed wojną we Lwowie byli jednak mniejszością - i słabszą. Mniejszością po przegranej wojnie. Więc w naturalny sposób serce mnie ciągnęło do Ukraińców. Tak mi wypadło.

Rosjanie, proca - Jeden krzyczy: "Ruki wwierch!" [Ręce do góry!]. Przykłada procę do głowy, a tam ma żelazną mutrę na końcu; jak puści, to zabije. I ja, chowany na takiego, co nigdy sie nie podda, podniosłem ręce do góry. Zabrali mi scyzoryk, jakąś procę na patykach i coś tam jeszcze. Całe życie będę pamiętał tę hańbę: że się poddałem, że podniosłem ręce do góry. [...] Tacie o tym nie powiedziałem.

Mała Ojczyzna -  Wspólne ojczyzny mamy małe - na nie składa sie dom, podwórko, zagroda, cmentarz z grobami przodków, cerkiewka czy kościół, krajobraz i ludzie w tym krajobrazie. Duża ojczyzna to cały kraj - to jest państwo. Ale z mojej perspektywy, perspektywy dziecka, tą jedyną ojczyzną była moja mała ojczyzna - Lwów; byłem jego strasznie żarliwym patriotą.

Żydzi - Sprawa żydowska objawiła mi się z niebywałą zupełnie mocą, kiedy do Lwowa przyszli Niemcy. Wtedy nagle odkryłem, że Żydami są różni moi znajomi, koledzy, znajomi rodziców. [...] Żyliśmy wszyscy w zagłębiu śmierci, skąd odchodziły transporty do obozów zagłady. Widzieliśmy policjantów ukraińskich czy polskich strzelających do uciekających z kolumn żydowskich dzieci, kobiet. widzieliśmy esesmanów zabijających żydowskie dzieci na ulicach. Każdy Polak musiał stanąć wobec najgłębszego dylematu moralnego: jak żyć normalnie obok tego, co się dzieje. [...] Myślę, że zetknięcie się z zagładą Żydów może człowieka doprowadzić do walki, albo do domu wariatów, albo uznania tych, którzy giną, za gorszych. I tak stało się z olbrzymia częścią polskiego społeczeństwa.

Wojna - Kiedy zaczęła się wojna, miałem tylko jedno zmartwienie - że się skończy, nim zdążę w niej wziąć udział. Oto spełniło się to, do czego rosłem. Chciałem walczyć o Polskę. Wiedziałem, że w tym wcale nie ma romantyzmu, że to będzie cholernie ciężkie, szczególnie dla mnie, bo nie lubię zabijać, a wojna to zabijanie, widziałem przecież trupy już w 1939 roku.

Trylogia - Kiedy nastała okupacja, mama zaczęła mieć dla mnie czas, czytała mi Trylogię. Pewnie dlatego, że Polska się skończyła i trzeba było po prostu dać mi trochę Polski. Trylogia była dla mnie gigantycznym przeżyciem. Po Trylogii zaczęła mi czytać Krzyżaków, ale przerwała. W tydzień nauczyłem się czytać i  pożerałem potem jak leci patriotyczną literaturę - taka, która mogłaby mnie umocnić w przekonaniu, że wygramy.

Wojna po raz drugi - Wojna musiała mnie ujednoznacznić: życie przy śmierci, zdradzie, groźbie tortur, w lęku, że zakapuję, i poczucie bezsilności. Stale musiałem pytać o sens tego wszystkiego, co źródła, siłę, a więc o cele i wartości nadrzędne.

Miłość człowieka (bliźniego) - Najbezpieczniej jest uświadomić sobie, że niemożliwa jest sprawiedliwość poza miłością, a więc przeciw człowiekowi. Zaś człowiekiem jest każdy - i komunista, i burżuj, i nacjonalista, i Polak, i Ukrainiec, i Żyd.

Jacek Kuroń nie znalazł wcześniej samodzielnego miejsca na moim blogu? Przecieram oczy ze zdziwienia. Chcę napisać, że to niemożliwe, ale to jest właśnie możliwe! W rocznicę roku, który otwierał nadzieję na nową Polskę musi być czas na to, co głosił Jacek Kuroń! Nie wolno, aby pamięć po tak niezwykłym człowieku sczezła pomiędzy butwiejącymi aktami w IPN-ie itd. Próbkę onej niezwykłości daje wgląd, w to co tu zacytowałem. Tak kształtował się charakter (czasu wojny) małego Jacka. Jak było dalej? Proszę zerknąć do wykorzystanej tu książki. Co się z niej zrodzi? Po raz drugi i po raz trzeci, i po raz czwarty. Chciałbym. Czas pokaże.

Może tak powinna wyglądać zapowiedź po raz drugi. Okresu dojrzewania i dorastania dotyczy ten cytat: "WIERZĘ GŁĘBOKO, ŻE TO NIE SYSTEM SPRAWIA, IŻ CZŁOWIEK STAJE SIĘ ŁAJDAKIEM, I NIE SYSTEM SPRAWIA, ŻE STAJE SIĘ ANIOŁEM".

_______________________________
*Geremek B., Profesor to nie obelga. alfabet Bronisława Geremka, oprac. J. Głażewski, UNIVERSITAS, Kraków 2013 s. 116
** Kuroń J., Taki upór, wybór M. Krawczyk, Ośrodek Karta, Warszawa 2011