Paleta (XXXVIII) Velázquez

czwartek, czerwca 14, 2018

Paleta (XXXVIII) Velázquez

Velázquez.

Próżno wrzucać do wyszukiwarki tego blogu to niezwykle nazwisko. Spróbujcie. Wyrzuci Wam komunikat: "Nie znaleziono postów". Mea culpa? - jak nic. Usprawiedliwienia nie ma. To chyba jednak problem mój z tym cyklem mego pisania. Powraca ciągle pytanie: kogo wziąć za bohatera? czyje płótna? mają-że to być dzieła z wielkich galerii świata, znane i popularne? a może mistrzów już zapominanych? Velázqueza zaliczyć do tych ostatnich się nie da.

Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (1599-1660) należy do tego wybitnego grona artystów, którego samo nazwisko starczy byśmy wiedzieli kto zacz. Czy inaczej jest z Rembrandtem, Rubensem, ba! rodzimym Matejką? Starczy napisać "Caravaggio" - i już mamy skojarzenia z jakimś dziełem, charakterystyczna kreską, tonacją barw. W tym godnym gronie widzę też Velázqueza. I jego magiczne dzieła, niezwykłe portrety, dzięki którym choć na chwilę możemy oddychać duchem XVII-wiecznej Hiszpanii.

Gdyby ktoś mnie zaczepił pytaniem, jakie mam skojarzenia z historią kultury hiszpańskiej, to zacząłbym wymieniać: Cervantes, El Greco, Goya, Velázquez, Picasso, Dali. I na tym wyczerpałbym limit mojej wiedzy na ten temat. Mało? Swoją drogą ciekawe, co o kulturze polskiej wie przeciętny poddany obecnie panującego Filipa VI Burbona, np. Joaquin, Lope, Rosario czy Miguel. 

Co mnie od zawsze fascynowało w płótnach Velázqueza? Patetyczność panującego domu. Hiszpańscy Habsburgowi genetycznie staczali w odmęty zidiocenia! Nie miejsce tu, aby wykładać zawiłości genealogiczne tego, co działo się w Madrycie. Starczy spojrzeć w oblicze Filipa IV (1640-1665), dalekiego krewnego panujących w tym samym okresie nad Wisłą polskich Wazów (de facto bez drobinki krwi polskiej w królewskich żyłach). Duma, pyszność i... śmieszność. Żałosny następca wielkich Karola V i Filipa II. Velázquez każe przeciętnemu widzowi wierzyć, że majestat bije z oblicza JKM? Mnie nie przekonuje. Dla mnie to twarz napuszonego... kretyna.

 JKM Filip IV Habsburg (1605-1621-1665)

Proszę dobrze odczytać rysy twarzy infantek: Małgorzaty (Margarity) czy Marii Teresy. Te wyłupiaste oczy. Genetyką nikt się w XVII w. nie zajmował. Szkoda, że  Velázquez nie dożył narodzin infanta Karola, ostatniego hiszpańskiego Habsburga. Jego portrety nie kryły ułomności monarchy. No, ale to już nie o naszym malarskim bohaterze.

Dzięki płótnom Velázqueza możemy podpatrzeć życie panujących. Nas, współczesnych, zapewne razi fakt, że ludzie dotknięci karłowatością znajdowali miejsce na dworach ku uciesze wszystkich tam. Karły (jak w innych miejscach eunuchy)  stanowiły koloryt tamtych czasów.

Gdyby zapytać o najpopularniejsze obrazy Mistrza, to dwa rywalizowałyby pewnie o palmę pierwszeństwa: "Poddanie Bredy / La rendición de Breda" oraz "Panny dworskie / Las Meninas". Na ich temat wylano litry atramentu, zapisano dziesiątki stron. O kompozycjach stworzono liczne rozprawy. Nie potrafiłbym zaszeregować ich. Często pojawiają się na moich lekcjach. I o dziwo, to jednak "Panny dworskie" są dla mnie po stokroć ciekawsze? Choćby ze względu na Filipa IV i jego córkę (czytaj: genetyka domu panującego, albo do czego prowadzi zawieranie związków małżeńskich z bliskimi krewnymi).

Velázquez na zawsze pozostanie w moim rozumieniu Hiszpanii na jednym z czołowych miejsc.  Dla mnie to jeden z tych niezwykłych mistrzów pędzla, bez którego talentu historia sztuki byłaby bardzo uboga. Nie wiem czy Hiszpanie mają we zwyczaju ogłaszać, że jakiś rok jest poświęcony komuś wielkiemu z racji jubileuszu (urodzin lub śmierci). Za rok, 6 czerwca 2019 r., minie 420-ta rocznica urodzin Mistrza. Nie mylił się zaiste E. Manet, mówiąc o nim, że był "malarzem nad malarzami".

W tekście wykorzystano następujące dzieła Mistrza: 

"Autoportret" (1643), "Portret Juana de Pareja" (1650), "Portret księcia Olivares" (1638), "Filip IV na koniu" (1634), "Błazen don Diego de Acedo" (1634), "Błazen Sebastián de Morra" (1645), "Portret infantki Marii Teresy" (1652-53), "Poddanie Bredy" (1634-1635), "Panny dworskie" (1656), "Wenus z lustrem" (1651-1653).