historia i ja: historia XVII w.

Pokazywanie postów oznaczonych etykietą historia XVII w.. Pokaż wszystkie posty

niedziela, października 18, 2020

Zapomniana victoria (7) - bitwa pod Prostkami 1656 r.

"Krzyki oficerskie: «Naprzód!» i «Gott mit uns!», zagrzmiały jak burza i stał się cudny widok. Na rozległej gródzi pędził bezładny i pomieszany czambuł wprost do zsypywanego kulami brodu i rwał, jakby go skrzydła niosły. Każdy ordyniec przyległ był do konia, rozpłaszczył się, pochował w grzywie i karku, tak iż gdyby nie chmura strzał lecących ku rajtarii, rzekłbyś, iż same konie bez jeźdźców biegną; za nimi z hukiem, krzykiem i tętentem biegł lud olbrzymi, migocąc wniesionymi w prawicy mieczami" - a owóż to opis, jaki gdzie znajdziemy? Nie, nie żaden wojenny diariusz. A szkoda. Fabuła największego lotu, bo spod pióra mistrza Henryka Sienkiewicza*. Bo ja z tych ostatnich, co w poważaniu mają, jak ów kreślił ku serc pokrzepieniu swą heroiczną opowieść. "Potop"! To z niego biorę cytaty. To z niego i natchnienie. Ale i... ostrzeżenie. Ale po porządku!

wtorek, maja 26, 2020

Pandemiczne opowieści - odsłona II - stary Benoit i jego goście

- Pijcie i wynoście się, do jasnej cholery! - stary Benoit nie rozpieszczał swej klienteli. Jeśli wbił sobie do głowy, że północ, to koniec pracy, to tak musiało być. Nawet jeśli ktoś nie dojadł parszywego kapłona na spóźnioną kolację. Nikt nie zwracał uwagi, że to podłe ptaszysko składało się z samych gnatów, wystających żył. Równie dobrze mogło być podane gościowi wczoraj albo i dwa dni wcześniej. Albo to rzadko coś nadgryzionego lądowało na cynowych misach? Pewnie, że ten i ów podnosił larum, aliści, kiedy zawisła nad takim ciężka, obskurna gęba szynkarza, z której odór mógł zabić każdy argument lub próbę sprzeciwu po prostu kładli po sobie uszy i potulnie odchodzili.

piątek, listopada 15, 2019

...na 50-tą rocznicę premiery serialu "Przygody pana Michała" - 14 XI 1969 r.

Oszczędzę widoku mnie z 1969 r. A może bardziej sobie? Krótko mówiąc: miałem wtedy 6 lat, chodziłem do przedszkola, do najstarszej grupy (tzw. starszaki). Zatem byłem w wieku, w jakim obecnie jest mój starszy wnuk Jerzyk. Nie wiem czy odważę mu się pokazać ten serial. Raczej zostaniemy przy "Epoce Lodowcowej" lub "Psim patrolu". Jak się zatem stało, że sześciolatek zasiadał przed ekranem "Aladyna" (jeszcze w kamienicy przy ul. Śniadeckich 25/9 w Bydgoszczy)? Nie wiem. Mój śp. Ojciec był raczej dość stanowczy we wspólnym oglądaniu. Nie pomnę o której była projekcja, bo po "Dobranocce" - było spanie i szlus.

sobota, sierpnia 17, 2019

...na 390 rocznicę urodzin JKM Jana III Sobieskiego - 17 VIII 1629 r.

"Był to mąż ogromny, wspaniałej tuszy i postawy, twarz miał rzymskiego cezara, w niej potęgę, a zarazem iście monarszą dobroć i łaskawość. Zgoła był inny od tych wszystkich żołnierzy, niezmiernie większy, i stał wobec nich jakoby król ptaków, orzeł, stanął wobec jastrzębi, rarogów, kobuzów..." - dodać jeszcze wypadałoby: marsowego lica. I jak trza po ślachecku łeb podstrzyżony, w kontuszu, żupanie i przy szabli. Przepraszam mistrza Henryka Sienkiewicza, że ośmieliłem się dopełnić ten zapis. Cny czytelnik wie skąd-że wzięty został ów fragment. Oczywiście, to "Pan Wołodyjowski"*, pan hetman wielki koronny wpleciony w finał fortelu, jaki zastosował imć Onufry Zagłoba, coby pana Michała (rycerza nad rycerzów, najgodniejszej szabli całej Rzeczypospolitej) wyrwać z marazmu odrętwienia po śmierci ukochanej Anuli i zakonu kamedułów.

czwartek, kwietnia 25, 2019

...na 420 rocznicę urodzin lorda protektora Olivera Cromwella - 25 IV 1599 r.

Idą na Londyn! Idą purytanie!
Siłą ich czystość czyli lęk przed grzechem.
Lęk rodzi wściekłość, a wściekłość - powstanie
Idą pokonać chrześcijan - chrześcijanie.
Mgłą dysząc zamiast oddechem.

To o rewolucji angielskiej. Dwie figury przeciwko sobie, dwa światy: JKM i poddany. Pierwszy to Karol I Stuart (1625-1649), drugi to Oliver Cromwell (1599-1658). Kolejny król, który nie potrafił zrozumieć specyfiki rządów. Popadł w konflikt z parlamentem, doprowadził do wybuchu wojny domowej, zapłacił za to głową. I to nie w przenośni, ale de facto. 370 lat temu, 30 stycznia 1649 r. król został ścięty. Europa oniemiała. Poddani podnieśli rękę na pomazańca bożego. Zapomniano już o królobójcach? Swój udział w tej egzekucji miał dzisiejszy Jubilat, Oliver Cromwell.

sobota, grudnia 29, 2018

"Czarnych Chmur" czterdziestopięciolecie premiery w TVP - 23 XII 1973 r.

Miałem 10 lat. To jak miałem nie bez wypieków siadać przed szklanym ekranem "Szeherezady". Wlepiałem w nią wzrok. Gnałem na koniu obok dzielnego pułkownika Dowgirda i jego wiernego wachmistrza Kacpra. Wychowany na "Przygodach pana Michała" czułem ducha XVII-wiecznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Bo czego trzeba było dla takiego chłopca, jakim byłem w1973 r.? Zeby się c o ś na ekranie działo! I nie przeszkadzało mi, że przez kolejny odcinek gnają po lasach i rozdrożach pruskiej krainy. Och, jak bardzo nie lubiło się tych rajtarów Knothego czy dragonów Zaremby. Ale wiedzieliśmy wtedy, że takie formacje w ogóle istniały. Spróbujcie dziś zapytać rocznik 2008 kim owi byli?

środa, września 12, 2018

Paleta (XLI) Willem Hondius

Chalcographus privilegialus.

Chalcographus Regius.

Takie tytuły nadał JKM Władysław IV Waza (1632-1648). Ten niderlandzki snycerz, grafik, kartograf ostatnie lata swej twórczości i swego talentu oddał na usługi Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dwóch Wazów, bo jeszcze i JKM Jana II Kazimierza (1648-1667). Bohaterem tego odcinka cyklu jest Willem (po naszemu Wilhelm) Hondius (1598 - po 1652).

czwartek, czerwca 14, 2018

Paleta (XXXVIII) Velázquez

Velázquez.

Próżno wrzucać do wyszukiwarki tego blogu to niezwykle nazwisko. Spróbujcie. Wyrzuci Wam komunikat: "Nie znaleziono postów". Mea culpa? - jak nic. Usprawiedliwienia nie ma. To chyba jednak problem mój z tym cyklem mego pisania. Powraca ciągle pytanie: kogo wziąć za bohatera? czyje płótna? mają-że to być dzieła z wielkich galerii świata, znane i popularne? a może mistrzów już zapominanych? Velázqueza zaliczyć do tych ostatnich się nie da.

sobota, września 30, 2017

Paleta (XXXIII) Daniel Schultz

Gdyby ktoś podsunął mi ten portret (de facto autoportret) zaryzykowałbym, że to dzieło jakiegoś niderlandzkiego lub francuskiego mistrza. Patrzy na nas młodzieniec, który mógłby być bohaterem powieści Aleksandra Dumasa-ojca. Moje pierwsze skojarzenie: Gaskończyk, jak nic D’Artagnan. Nie mam pod ręką przygód dzielnych i porywczych muszkieterów JKM Ludwika XIII. Przyznaję, nie znałem tego oblicza. Tym bardziej byłem zaskoczony, kiedy okazało się, że to nie jakiś tylko kawaler z XVII w., ale rzeczywisty bohater rodzimej historii malarstwa. Tak, naszego! Miłośnicy historii znają doskonale reprodukowane w publikacjach jego obrazy. Wiem, że jesteśmy zaskoczeni. Od teraz nie mamy wątpliwości! Panie i Panowie Daniel Schultz (ok. 1615-1683). Mistrz pędzla, ba! autor porterów trzech polskich monarchów: Jana II Kazimierza Wazy, Michała Korybuta Wiśniowieckiego oraz Jana III Sobieskiego.

środa, lutego 03, 2016

Hetman wielki koronny Jan Sobieski do małżonki swojej Marii Kazimiery de La Grange d’Arquien

Epistolografia przeżywa kryzys. A może już należy oddzwonić jej zgon. Sztuka pisania listów umarła, kiedy pojawił się SMS? Tym bardziej zachęcam do czytania tych dzieł, które powstały w wiekach minionych, dokonanych. Tak, nie pomyliłem się, to były DZIEŁA! W końcu gro z nich jest świadkiem epoki, bezcennym źródłem. Te osobiste zapiski nie miały być upubliczniane. Nam chyba tez nie byłoby w smak, gdyby ktoś ujawnił nasze SMS-y itp.

Mam przed sobą tom (równe 600 stron, bez przypisów) Jan Sobieski "Listy do Marysieńki", które opracował Leszek Kukulski, a wydał "Czytelnik" w 1970 r. Książkę drukowano, kiedy piszący tu to wszystko przeżywał ostatnie "przed-szkolne wakacje". Ale Sobieskiego znałem! Mądrala! przechwalca! - ktoś szczuje z tylnego rzędu? Przecież przedszkolak oglądał w 1969 r. "Przygody pana Michała" i zapamiętał Mariusza Dmochowskiego w roli Jana Sobieskiego. Jeszcze wtedy tylko hetmana wielkiego koronnego. Pewnie, że takich niuansów nie znałem.

sobota, stycznia 02, 2016

Pan Podbipięta...

"W tej chwili czerwona błyskawica rozświeciła łąkę, dąb, dzikie postacie Tatarów i olbrzymiego szlachcica. Krzyk straszliwy wstrząsnął powietrzem i walka zawrzała w jednej chwili.

Tatarstwo rzuciło się na pana Longina jak wilcy na jelenia i chwyciło go żylastymi rękoma, lecz on wstrząsnął się tylko i wszyscy napastnicy opadli tak z niego, jak dojrzały owoc opada z drzewa. Po czym straszliwy Zerwikaptur zazgrzytał w pochwie - i wnet rozległy się jęki, wycia, wołania o ratunek, świst miecza, charkotanie pobitych, rżenie przerażonych koni, szczęk łamanych szabel tatarskich. Cicha łąka zabrzmiała wszystkimi dzikimi głosami, jakie tylko mieszczą się w ludzkich gardzielach" - kiedy Naród wziął się za publiczne czytanie "Trylogii" i ja włączyłem się do działania. Miałbym-że stać na uboczu? Nie podobna. Dziękuję w tym miejscu Katarzynie Piątkowskiej za zaproszenie...

środa, grudnia 16, 2015

Boże , daj mementem meliorem, spraw w sercach naszych staropolską jedność, wykorzeń kłamstwa, obłudy, niezgody!...

"Nie czyń, Miłościwy Królu tej konfuzyjej i nam, i sobie, naszej i własnej ojczyźnie, która cię wychowała i osadziła na tronie. Z namiś się w tej urodził ojczyźnie, z namiś się chował i lata przepędził, od nas wolnymi głosami wezwany, abyś nam panował. Nie odstępujże nas" - tymi słowy we wrześniu 1668 r. podkomorzy Piotr Ożga usilnie błagał JKM Jana II Kazimierza Wazę, aby odstąpił od zamiaru złożenia korony. Nie inaczej wyrażał się w czerwcu tego roku ówczesny kanclerz wielki koronny Jan Leszczyński: "Dlatego życzę, aby po sejmikach jako najgorętsze w tej materyjej stanęły artykuły: prosić JKM ut continet regimen ad fata sua [aby sprawował rządy aż do swojej śmierci]". Ale JKM raz podjętej decyzji nie zmienił!

piątek, grudnia 11, 2015

Przeczytania... (96) Jerzy Topolski "Rzeczpospolita Obojga Narodów 1501-1795" (Wydawnictwo POZNAŃSKIE)

Właściwie, to chyba najtrudniejsze do opisania "Przeczytanie...". Bo chodzi o książkę wyjątkową. Mamy dzieło jednego z wybitniejszych historyków polskich końca XX wieku. Profesor Jerzy Topolski (1920-1998) pewnie dla wielu z nas, studentów historii jeszcze w czasach PRL-u, kojarzy się choćby z "Metodologią historii". Naukowo związany z Uniwersytetem im. A. Mickiewicza w Poznaniu i samym "grodem Przemysła" - i to nie dziwota, że za sprawą Wydawnictwa Poznańskiego możemy zagłębić się w "Rzeczpospolitej Obojga Narodów 1501-1795".

piątek, października 09, 2015

Przeczytania... (72) Janusz Tazbir "Polacy na Kremlu i inne historyje" (Wydawnictwo ISKRY)

Chyba nie przekroczę granic przyzwoitości pisząc: senior polskiej historiografii? Profesor Janusz Tazbir skończył 5 sierpnia 88 lat. Piękny wiek. Niestety powody rodzinne sprawiły, że nie mogłem osobiście (w listopadzie 2006 r.) poznać wybitnego historyka. Nie przesadzę, kiedy powiem, że wychowałem się na pewnym programie publicystycznym (emitowanym przeszło 30. lat temu, pod koniec lat 70-tych XX w., na antenie TVP 2), kiedy przy zabytkowym stole zasiadali m. in. profesorowie A. Gieysztor, B. Zientara, H. Samsonowicz, J. Maciszewski i właśnie J. Tazbir, i prowadzili dyskurs historyczny. Miód! A jakie wzorce na lata! Kiedy kilka lat później byłem studentem historii UMK w Toruniu nie miałem problemu z... identyfikacją jaką dziedziną historii zajmował się dany historyk. Profesor Janusz Tazbir - epoka nowożytna, czasy reformacji i kontrreformacji, sarmatyzm! Nie przypadkowo wyciągnąłem z biblioteki tom "Polacy na Kremlu i inne historyje" (Wydawnictwa ISKRY). 9 października 1610 r., 405 lat temu hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski zajął Kreml.

środa, października 07, 2015

Hetmana Stanisława Żółkiewskiego zapiski o zdobyciu Moskwy - Die 9 octobris AD 1610

"Na każdy dzień wiadomości przychodziły z Moskwy o wielkiej mieszaninie, na którą się tam zanosiło. Aż też przybieżono, dając znać, że Szujski z państwa zsadzon i do swego bojarskiego domu, a potym do monastyru Czudowego w czerńce postrzyżon" - pisał hetman polny koronny Stanisław herbu Lubicz Żółkiewski w swoich wspomnieniach "Początek i progres wojny moskiewskiej". Mam-ci dwa wydania tego dziełka, ale korzystam z tego, które wydano w Krakowie Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej w 1920 r. Wzbogacił je wstępem i komentarzem profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Wacław Sobieski. Stąd cytowałem zgodnie z ówczesną składnią, gramatyką i ortografią.

Hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski

wtorek, sierpnia 18, 2015

Maria Ludwika - lwica z Polski (1655-1660)

Dwie rocznice: wybuchu "potopu" i urodzin JKM Marii Ludwiki, 18 sierpnia 1611 r., natchnęła mnie, aby przypomnieć jedną z części tryptyku, jaki powstał przeszło dwa lata temu na tym blogu. Dokonałem kilku skrótów. Może czynię całość bardziej przejrzystą? Nie wiem. Uważam jednak, że osoba Królowej godna jest naszej pamięci. Jeśli kogoś tym cytowaniem rozczarowuję, to przepraszam.

* * *

Adam Kersten w biografii Hieronima Radziejowskiego, do której będziemy zaglądać, tak m. in. scharakteryzował JKM Marię Ludwikę: "Królowa umiała (...) posługiwać się zręcznie intrygą, wygrywać rywalizację między magnatami, wykorzystywać ambicje, odwoływać się do przekonań, zjednywać obietnicami".

Jak nie podziwiać monarchini, która taką potrafiła wystawić ocenę państwu, któremu służyła: "Polska jest niezrównanym królestwem, na którym sami krajowcy się nie znają, a które niweczy wolność ich nie okiełznaną porządkiem. Lecz jeśli kiedykolwiek do rządu samowładczego dojdzie, świat cały podbije". Ciśnie się na usta: tron dla Ludwiki Marii!... Kiedy uczciwie podejdziemy do osoby JKM, to okaże się, że podobnie wyjątkowej po prostu w Polszcze i na Litwie nie widziano! Nigdy!

piątek, lipca 24, 2015

Czytamy "Potop" - cz. I - Ujście - 24-25 lipca 1655 r

"...wiosna 1655 roku nie przyniosła zwykłej pociechy dla strapionych w Rzeczypospolitej ludzi. Cała jej wschodnia granica, od północy aż po Dzikie Pola na południu, była opasana jakby wstęgą ognistą i wiosenne ulewy nie mogły pogasić pożaru, owszem, wstęga owa stawała się coraz szerszą i coraz rozleglejsze zajmowała kraje. A oprócz tego na niebie pojawiły się znaki złej wróżby zwiastujące większe jeszcze klęski i nieszczęścia. Raz wraz z chmur przelatujących niebiosa tworzyły się jakoby wieże wysokie, jakoby flanki forteczne, które następnie zawalały się z łoskotem. Pioruny biły w ziemię, jeszcze śniegiem pokrytą, lasy sosnowe żółkły, a gałęzie drzew skręcały się w dziwne, chorobliwe kształty; zwierzęta i ptaki padały od jakiejś nieznanej choroby. Na koniec dostrzeżono i na słońcu plamy niezwyczajne, mające kształt ręki jabłko trzymającej, serca przebitego i krzyża. Umysły trwożyły się coraz bardziej, a zakonnicy gubili się w dociekaniach, co by owe znaki mogły znaczyć. Dziwna jakaś niespokojność ogarniała wszystkie serca" - jak nie lubić tych "meteorologicznych wstępów" Henryka Sienkiewicza?

Krzysztof Opaliński (1611-1655) - domena publiczna Wikipedia

piątek, lipca 03, 2015

H u s a r i a

Jeden z moich uczniów zaszczycił mnie w czerwcu wypożyczeniem albumu "Husaria Rzeczypospolitej" Radosława Sikory i Radosława Szleszyńskiego (Instytut Wydawniczy ERICA, Warszawa 2014). I ślad tego pożyczenia jest tutaj...

Chyba nie ma w historii polskiego oręża drugiej takiej formacji, która rozpalałaby naszą wyobraźnię, jak HUSARIA! Wielu, dałoby wiele, aby ujrzeć antenata okrytego w lamparcią skórę, z majestatycznymi skrzydłami (nie do końca wiadomo, jak przytroczonymi i czy w ogóle używanymi). Wiem, że jeden z oszmiańskich Poźniaków stawał pod Wiedniem. Mam-że prawo utożsamiać się z nim? Pewnie jakaś niteczka pokrewieństwa gdzieś tam byłaby? Marzenie. Śmiem twierdzić, że potrafimy wymienić choć kilka bitew, w których to szarża husarii przechylała szalę zwycięstwa na stronę Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

wtorek, czerwca 30, 2015

Zapomniana victoria (4) - Beresteczko 1651 r.

JKM Jan II Kazimierz Waza

"Jeżelibyście też ich [tj. Kozaków - przyp. KN] dostać nie mogli, abyście waszmościowie onych na żonach, dzieciach karali i domy w niwecz obrócili, gdyż lepsza jest rzecz żeby pokrzywa na tem miejscu rosła, aniżeli żeby się zdrajcy Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej tam mnożyli" - takimi słowy kończył się uniwersał, jaki w Barze 3 septembra 1637 r. wydał hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski. Ta brutalna wykładnia, której mieli się trzymać hetmańscy podkomendni nie pozostawiał złudzeń. Nikt na południowych rubieżach Rzeczypospolitej Obojga Narodów nie bawił się w konwenanse! Rachunek został wystawiony dość rychło, bo AD 1648 r.: "Na całej Ukrainie i Zadnieprzu poczęły zrywać się jakieś szumy, jakoby zwiastuny burzy bliskiej; jakieś dziwne wieści przelatywały od sioła do sioła, od futoru do futoru, na kształt owych roślin, które jesienią wiatr po stepach żenie, a które lud perekotypolem zowie. W miastach szeptano sobie o jakiejś wielkiej wojnie, lubo nikt nie wiedział, kto i przeciwko komu ma wojować. Coś zapowiadało się wszelako. Twarze ludzkie stały się niespokojne" - czytamy w "Ogniem i mieczem". War, jaki w tej kadzi uwarzono rozlał się straszliwym okrucieństwem bratobójczej wojny!

czwartek, maja 02, 2013

"Ogniem i mieczem" - CXXX urodziny

Od 2 maja 1883 r. w warszawskim "Słowie" rozpoczęto druk powieści "Ogniem i mieczem". Któż mógł przypuścić, że zaczynała się wielka, literacka podróż po XVII-wiecznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Można różnie oceniać prozę Henryka Sienkiewicza. Tylko literacki ignorant może uznać, że wkład Jego był znikomy. Bo tak nie było. Zaraz odezwie się larum, że wykrzywił dzieje ojczyste i w służbie dla niej stworzył piękny komiks nie godny pamięci pokoleń? Nie wyobrażam sobie zaborowego pokolenia, tego które budowało II Rzeczpospolitą, Kolumbów rocznik '20 - bez "Trylogii". Proszę przeanalizować wojenne pseudonimy i sprawdzić ilu tam znajdziemy "Bohunów", "Skrzetuskich", "Kmiciców". Heroizm wielu bohaterów wojny obronnej 1939 r. wyrósł wprost z kart powieści Henryk Sienkiewicza. Czyż nie ginęli, jak "mały rycerz"? Białej szmaty nie wywieszali, do niewoli nie szli, ostatnią kulą... Już widzę tego gościa z tylnego rzędu, który podnosi się i krzyczy do mnie: "Wołodyjowski tak wcale nie zginął! Pod Kamieńcem Podolskim było inaczej!...". Ależ ja to doskonale wiem! Biedny Jerzy Michał herbu Korczak Wołodyjowski zginął, bo po straszliwym wybuchu spadające z murów twierdzy działo zmasakrowało mu głowę i zginęło jakieś 800 obrońców.

Strony