sobota, stycznia 28, 2023
...na 450-tą rocznicę ogłoszenia aktu konfederacji warszawskiej - 28 stycznia 1573 r.
Jestem zdania, że 28 stycznia AD 1573, to jedna z najdonioślejszych dat w historii Rzeczypospolitej! Oto, po śmierci ostatniego z Jagiellonów, doszło do sformułowania aktu wagi, którego trudno nie doceniać. Że nikt nad nim się dziś nie pochyla, nie biją dzwony, bo nastała 450-ta rocznica? To chyba jasne i zrozumiałe. W kraju, w którym stawia się na cokole jedną jedyną religię, inne mając za jakieś odstępstwa od wiary lepiej nie trącą dawnych strun. Zaraz cisną w nas zarzut... ideologizacji! To, co było fundamentem Rzeczypospolitej Obojga Narodów teraz jest zamiatane w szary i brudny kąt!
Ale przyszły elekt zaczął brykać? Przypominał swoim zachowaniem diabła, co zżymał się na widok chrzcielnicy. Nie chciał złożyć swego cennego podpisu! Ciekawie ujął to Adam Zamoyski w swojej książce "Polska. opowieść o dziejach niezwykłego narodu 966-2008": "Henryk zaczął coś niewyraźnie mamrotać i usiłował opuścić dotyczący tej sprawy tekst. Polacy, przygotowania na taką ewentualność, uprzejmie zwrócili mu uwagę, że przeoczył ważny fragment artykułu". I wtedy to z usta Jana Zborowskiego paść miały zuchwałe mimo wszystko słowa: "Si non jurabis, non regnabis". Chcąc panować nad Koroniarzami i Litwinami Francuz musiał się ugiąć i podpisać, czyniąc z tego dokumentu fundament państwa polsko-litewskiego.
To w tym dokumencie padają owe znaczące, ważne i podniosłe słowa: "A iż w Rzeczypospolitej naszej jest dissidium niemałe in causa
religionis christianae [różność niemała z strony wiary chrześcijańskiej],
zabiegając temu, aby się z tej przyczyny miedzy ludźmi sedycja
[rozruchy] jaka szkodliwa nie wszczęła, którą po inszych królestwach
jaśnie widzimy, obiecujemy to spólnie, pro nobis et successoribus
nostris in perpetuum, sub vinculo iuramenti, fide, honore et
conscientiis nostris [za nas i następców naszych na wieczne czasy pod
obowiązkiem przysięgi, wiarą, honorem i sumieniem naszym], iż którzy jesteśmy dissidentes de religione [różniącymi się w wierze], pokój miedzy sobą
zachować, a dla różnej wiary i odmiany w kościelech krwie nie przelewać,
ani się penować confiscatione bonorum, poczciwością, carceribus et
exilio [więzieniem i
wywołaniem/wygnaniem], i zwierzchności żadnej ani urzędowi do takowego progresu
[do takowego postępku] żadnym sposobem nie pomagać". Uwielbiam przytaczać je na swoich lekcjach. Dla mnie to logiczny przyczynek, aby wybijać z głów mylne i groźne przeświadczenie, że każdy Polak to katolik!
I na tym zapewne na wielu lekcjach historii kończy się cytowanie dokumentu sprzed 450-ciu laty. Dopiero, gdy wczytamy się dalej pojmiemy czemu syn Medyceuszki odsuwał od siebie czas złożenia podpisu: "A jeślibyśmy (czego Boże uchowaj) co przeciw prawom, wolnościom,
artykułom, kondycjom wykroczyli, abo czego nie wypełnili, tedy obywatele
koronne obojga narodu od posłuszeństwa i wiary nam powinnej wolne
czynimy". Cudak, jakim bez wątpienia był na polskim tronie Walezjusz, zdawał sobie sprawę, że tym samym ograniczał zakres swojej władzy. A przecież pochodził z różnych światów, tak bardzo odmiennych od tego, co działo się w Rzeczypospolitej.
Gwarantowanie szlachcie nienaruszalności religijnego stanu rzeczy nad
Wisłą, Wartą, Wilią, Niemnem, Prutem i Dniestrem było zapewnieniem nowego monarchy, że nie zapłonie tu ogień religijnych prześladowań. W państwie
wielonarodowym, w którym używano kilkudziesięciu języków, modlono się w
różnych świątyniach (niekoniecznie chrześcijańskich) - wybuch niesnasek
na tle religijnym byłby katastrofą, nieobliczalną hekatombą! Nikt nie twierdzi, że nie było procesów o czary, za herezję karano śmiercią, ale nie w takiej skali, jak Europie zachodniej! Dramat wojen religijnych został oszczędzony temu krajowi. Chwała za to m. in. autorom aktu konfederacji warszawskiej.
Henryk Walezy - 1570 r.
Warto od czasu do czasu zająć się staropolskim dokumentem, aby pojąc z jakiej gliny wyrosła nasza przeszłość: "Wszakże przez tę konfederacyją naszę zwierzchności żadnej nad poddanymi
ich, tak panów duchownych, jako i świeckich, nie derogujemy i
posłuszeństwa żadnego poddanych przeciwko panom ich nie psujemy. I
owszem, jeśliby takowa licencyja gdzie była pod oblikiem wiary, tedy
jako zawsze było, będzie wolno i teraz każdemu panu poddanego swego
nieposłusznego tam, tak w duchownych, jako i świeckich rzeczach podług
rozumienia swego skarać".
Warto od czasu do czasu sięgnąć do tego, co pisze prof. Norman Davis. Raptem w swoim "Bożym igrzysku" poświęca dokumentowi jedno zdanie, ale chyba warte zacytowania: "28 stycznia 1573 r. we konfederacji warszawskiej, sejm postanowił zachować wolność sumienia i tilerancję religijną jako podstawową zasadę życia publicznego". Pewnie ktoś powtórzy zasłyszane "Nie musimy od przybyszów historii się uczyć"? Są i tacy, którym nie smakują nauki płynące z zewnątrz, bo w obcych językach są formułowane. Jakie to smutne. Jakie to podłe.
28 stycznia 1573 r., to krok ku normalności, prawdziwej, a nie wyimaginowanej tolerancji. Skoro się nią tak rzekomo szczycimy, to żyjmy jej zasadami! Przekuwajmy to w uczenie prawdziwe i uczciwe. Duch XVI w. nie powinien być zatrzaskiwany pośród starodrukami. Jesteśmy tego ducha spadkobiercami czy to się komu podoba czy nie!
Brak komentarzy: