Krzyk getta... głosy... - 19 IV 1943 r.

czwartek, kwietnia 18, 2013

Krzyk getta... głosy... - 19 IV 1943 r.

"W drugiej połowie listopada, bez podania jakichkolwiek powodów, Niemcy rozpoczęli ogradzanie drutem kolczastym północnej strony ulicy Marszałkowskiej" - czytamy w "Pianiście" Władysława Szpilmana. Dla polskich Żydów rozpoczęła się gehenna. Nie mogli wiedzieć, że otwierają się wrota piekła. Książka polskiego kompozytora jest wstrząsającym świadectwem zbrodni, jakiej w imię rasowej nienawiści jeden naród (Niemcy) dokonał bezprzykładnej w dziejach eksterminacji na drugim narodzie (Żydach).

Kilka dni później do Warszawy dotarła wstrząsająca wiadomość o klęsce "cioci Frani". Szpilman przyznał się po latach: "Oparłem głowę o fortepian i wybuchnąłem po raz pierwszy w czasie wojny płaczem". Zapominamy, że dla Polaków upadek Paryża był strasznym ciosem. Proszę obejrzeć odcinek "Polskich dróg" pt. "Lekcja geografii". Nauczyciel Jedliński, w którego rolę wcielił się niezapomniany Bronisław Pawlik (1926-2002), nie wytrzyma ciężaru klęski i popełnił samobójstwo. Jedyna nadzieja odsieczy runęła. Oto bohater spod Verdun, sędziwy marszałek Philippe Pétain (ur. 1856 r.) stał sie symbolem kolaboracji, a miasto Vichy stolicą "nowej Francji"? Napoleon Wielki przewracał się chyba w swoim grobie!

Kiedy myślimy getto pojawiają się skojarzenie: Żydzi!... gwiazda Dawida!... mur!.... głód!... Dzieci, które przenikały "na aryjska stronę", aby zdobyć coś do jedzenia. Z czasem w samym getcie rodzi się swoisty egoizm życia? "Dajcie nam kawałeczek chleba, a jeśli nie chleba, to przynajmniej jednego kartofla czy cebulę, byśmy mogły przeżyć chociaż do jutra" - przytacza Szpilman. Ale po chwili dodaje wstrząsające memento "Ale prawie nikt nie miał tej jednej cebuli, a nawet gdyby który miał, to nie miał serca. Wojna zamieniła je w kamień". Miałbym-że oceniać, szkalować tych, co kryli ostatnią cebulę, mijali z obojętnością wychudzonych pobratymców, martwe wyniszczone głodem ciała? A jakim prawem? Kto z nas, kto zna to wszystko tylko z książki, opowieści lub filmu - może wystąpić w roli prokuratura i kata?! Nie wolno! Nie mamy prawa! Podobne pytania stawiali sobie również uczestnicy, Żydzi, którzy przeżyli... Znajdziemy te głosy poniżej.

Marek Edelman na tle pomnika Bohaterów Getta Warszawskiego /portal Newsweeka/

Marek Edelman wspominał Hannie Krall: "L:udzie garnęli się wtedy do siebie jak nigdy przedtem, jak nigdy w normalnym życiu. Podczas ostatniej likwidacyjnej akcji biegli do gminy, szukając jakiegoś rabina czy kogokolwiek, kto im da ślub, i szli na Umschlagplatz jako małżeństwo". Getto niosło zagładę. Ale w getcie zaczynało się życie? Jakby wbrew logice.Wstrząsające jest wspomnienie Edelmana o pewnym porodzie: "Kiedy dziecko się urodziło, lekarz podał je pielęgniarce. Ułożyła je w poduszce, przykryła drugą poduszką, dziecko pokwiliło chwilę i ucichło". Czy ktoś się podejmie oceny tego zdarzenia?

Getto warszawskie - jedna z najsłynniejszych fotografii - album J. Stroopa

Wspomnienie o Mordechaju Anielewiczu może zaskoczyć? Edelman wspominał, że przyjaciel dla zdobycia broni zabił Niemca:"...po południu tego samego dnia przyjechali Niemcy i w odwet wygarnęli wszystkich z Zamenhofa - od Miłej do Placu Muranowskiego, kilkaset osób. Byliśmy na niego wściekli. Chcieliśmy nawet... Zresztą mniejsza z tym".

Mordechaj Anielewicz

Cywia Lubetkin

"Dwudziestego drugiego lipca [1942 - przyp. K.N.] - pisze Halina Aszkenazy Engelhard w "Dnień, noc, dzień" - rozpoczęła się likwidacja getta warszawskiego. Prezes gminy żydowskiej [Adam] Czerniaków popełnił samobójstwo. Pojawiły się plakaty z rozporządzeniem, w sposób podstępny oszukujący ludność. Głosiły, że każdy, kto zgłosi się na Umschlagplatz otrzyma trzy kilogramy chleba i marmoladę i zostanie wysłany do obozu pracy". Niemcy wyznaczyli limit: 10 000 ludzi, każdego dnia, do godziny 16,00 miała znaleźć się na Umschlagplatz! Marek Edelman też wspomina 22 VII i ową odezwę: "...tej samej nocy jeszcze naklejaliśmy kartki: Przesiedlenie to śmierć". Zapamiętał, jaka była pogoda w chwili śmierci prezesa Judenratu "...słońce zachodziło na czerwono i myśleliśmy, że będzie nazajutrz deszcz, ale znowu było słońce".

Pomnik Bohaterów Getta Warszawskiego - zdjęcia Autora blogu

Pamiętnego 19 kwietnia 1943 r. Niemcy postanowili zlikwidować warszawskie getto. Halina Aszkenazy Engelhard wspominała: "Oddziały niemieckie, Ukraińcy i Łotysze wkroczyli. Przywitały ich kule bojowników żydowskich. Pociski artyleryjskie padały na domy. Wśród Niemców było dużo ofiar i na razie nie wchodzili do getta, tylko je ostrzeliwali. Zbrojny opór był dla nich niespodzianką". Tak rozpoczęła się walka. Nie, o wolność, bo ta była poza zasięgiem możliwości garstki powstańców, ale o śmierć z godnością. Proszę sobie przypomnieć sceny z filmu "Ulica Graniczna". Na długie lata jedyny, tak pełny  kinowy obraz życia i umierania getta warszawskiego!
Poruszający jest wiersz Władysława Szlengela "Kontrakt",  który można znaleźć w książce Hanny Krall "Zdążyć przed Panem Bogiem":

...Słyszysz, niemiecki Boże,
jak modlą się Żydzi w dzikich domach
trzymając w ręku łom i żerdź.
Prosimy cię, Boże, o walkę krwawą,
błagamy cię o gwałtowną śmierć.
Niech nasze oczy przed skonaniem
nie widzą, jak się wloką szyny.
ale dłoniom daj celność, Panie...

Cywia Lubetkin wspominała  pierwsze chwile walki "...Niemcy byli zaskoczeni. Zbici z tropu. stracili panowanie nad sytuacją. Słyszeliśmy ich krzyki: Żydzi do nas strzelają. Zaszokowało ich to i zdumiało, nie mogli zrozumieć, co się dzieje". Po chwili oszołomienia otrząsnęli się z tego stanu. Ciąg dalszy jej opowieści nie tchnie już takim optymizmem: "...Niemcy ochłonęli i nasi towarzysze spostrzegli, że ze swymi rewolwerami stoją twarzą w twarz z uzbrojonymi po zęby Niemcami. Niemal wszyscy członkowie tej grupy zginęli".

Heinrich Himmler

Dla reichsführera SS Heinricha Himmlera zbrodniczy rozkaz zniszczenia getta i jego bojowników było konsekwencją polityki III Rzeszy, która wykluczyła Żydów z życia: "...zarządzam, aby getto warszawskie (...) zostało zburzone, przy czym należy uprzednio wykorzystać wszystkie posiadające jakąkolwiek wartość części domów i materiały wszelkiego rodzaju". Brzmi, jak koszmarny żart eks-agronoma?! Nie starczyło naród upodlić, zniszczyć, ale na koniec wydrzeć jakieś strzępy  "posiadające jakąkolwiek wartość"?!
Wstrząsający jest Apel Żydowskiej Organizacji Bojowej do Polaków. W czwartym dniu powstania, w święto patrona Polski św. Wojciecha:  
"Polacy! Obywatele! Żołnierze Wolności! 
Wśród huku armat, z których armia niemiecka wali do naszych domów, do mieszkań, do naszych matek, dzieci i żon, wśród terkotu karabinów maszynowych, które zdobywamy w walce na żandarmach i SS-manach wśród dymów pożarów i kurzu krwi mordowanego getta Warszawy – my, więźniowie getta, ślemy wam bratnie pozdrowienia. Wiemy, że w serdecznym bólu i łzach współczucia, że z podziwem i trwogą o wynik tej walki przyglądacie się wojnie, jaką od wielu dni toczymy z okrutnym okupantem. Lecz wiedzcie, że każdy próg getta, jak dotychczas, tak i nadal będzie twierdzą, że możemy wszyscy zginąć w tej walce, lecz nie poddamy się, że dyszymy jak i Wy, żądzą odwetu i kary za wszystkie zbrodnie wspólnego wroga. (...) Toczy się walka o naszą i Waszą wolność!".

Tego samego dnia Mordechaj Anielewicz pisał list z getta do Icchaka Cukiermana (męża Cywi Lubetkin). Kończył go słowami: "Bądź zdrów, mój drogi. Być może jeszcze się zobaczymy. Najważniejsze, że marzenie mojego życia spełniło się. Dane mi było zobaczyć żydowską obronę w getcie - w całej jej wielkości i chwale". Nie spotkali się już nigdy.

O nierównej walce wspominał Marek Edelman "Pierwszy czołg spłonął od wybuchu naszej butelki

Icchak Cukierman

zapalającej, pozostałe nie zbliżają się do naszych pozycji. Los Niemców zamkniętych w kotle Miła-Zamenhofa jest przesądzony. Ani jeden nie wyszedł stąd żywy". Nie zapominajmy, że powstańcy z rzadka umieli posługiwać się bronią. Niewielu miało za sobą jakieś przeszkolenie wojskowe. Edelman napisał: "Tak, miałem w kieszeni rewolwer, ale przecież nigdy z niego nie strzelałem, nie umiałem jeszcze strzelać".

Może nas zaskoczyć, że dla niektórych uczestników walk w getcie pojęcie "bohater" właściwie... nie istnieje. Powinna zaszokować reakcja Symcha Ratajzer-Rotema ps. "Kazik", którego poniosło, kiedy w czasie wycieczki po Warszawie usłyszał w drodze na Umschlagplatz od przewodniczki, że kroczą "Szlakiem Bohaterów": "Jakich bohaterów! Jakie bohaterstwo? O czym ty mówisz? - krzyczał na ulicy. - Co, myśmy zwyciężyli? Czy ja mogłem obronić swoich rodziców w getcie? Czy ja w ogóle mogłem kogoś obronić?". Proszę sięgnąć po książkę "Bohater z cienia..." i przekonać się, jaką bronią mogli posłużyć się w walce. Tam m. in. znajdziemy dialog dwóch przyjaciół: Ratajzera i Edelmana! "...Korboński - mówił Marek Edelman - uparcie twierdził: 500 pistoletów, 500 granatów. No, gdybyśmy mieli 500 pistoletów i 500 granatów... Przypomnij sobie, że nie było ani jednego karabinu maszynowego, jeden kupiony przed powstaniem miał 25 naboi. Kupiliśmy go na czarnym rynku... Pamiętasz?". 10 maja 1943 r. Szymcha-Kazik będzie czekał przy włazie kanału przy ul. Prostej. Z piekła wydostanie m. in. Marka! W biały dzień? Słyszą komentarz warszawiaków "O, koty wychodzą...", granatowy policjant gotowy jest zadenuncjować ich Niemcom? Tylko determinacja Ratajzera sprawiła, że ów... "obraca się w miejscu i posłusznie odchodzi". Proszę sięgnąć po tą książkę.

Szymcha "Kazik" Ratajzer po lewej, z tyłu I. Cukierman

Znajdziemy tam też m. in. wstrząsającą historię. Na szczycie pryzmy rozstrzelanych ludzi "ciało młodej dziewczyny (...) opiekuńczo coś kryje". "Kazik", bo to on, rozsuwa ramiona zabitej: "...widzi kilkumiesięczne, płaczące niemowlę, schowane przez matkę w rękach niczym w kołysce". Zabiera je? Wtula w swe młodzieńcze piersi?! Unosi z płonącego getta?! "Bez słowa - czytamy dalej - zostawia plączące niemowlę na stercie trupów i ostrożnie rusza dalej (...)". Jak ocenić "Kazika"? No to, nim się na taką śmiałość porwiemy, oddajmy jemu głos: "Tylko dlaczego chcecie osądzić mnie albo te matki (które "same zatykały usta swojego płaczącego dziecka tak mocno, że to dziecko się dusiło" - wspominał wcześniej Ratajzer), a nie Niemców, którzy mnie do tego zmusili?". "Kazik" miał rozkaz do wykonania. to był czas wojny! A nie sentymentów. Nie będąc w takich okolicznościach nie możemy nawet powiedzieć: rozumiemy twój wybór. Kwilenie dziecka mogło być wyrokiem dla pozostałych ukrywających się lub uciekających Żydów! Sam dopowiedział: "...jak miałem pomóc temu dziecku, jak, skoro moją misją było uratowanie ocalałych powstańców? Miałem postawić życie sześćdziesięciu ludzi na tej samej szali, co życie dziecka, wiedząc w dodatku, że  dzieckiem nie ocalejmy?" Oto okrutna wojenna kalkulacja! 

Niemcy palą getto

Niemcy podpalili getto! "Stało się to, co przepowiedział Antek - wspominał M. Edelman. - To nie my podpaliliśmy getto, ale nas podpalają. Ogień jest blisko". Już dwa lata po tej gehennie pisał o tym okrutnym epizodzie: "Płomienie czepiają się po drodze ubrań, które zaczynają się tlić. Asfalt topi sie pod nogami w czarną lepką maź. Rozsypane wszędzie szkło zamienia się w ciągnącą, lejącą maź, do której przyczepiają się nogi idących. Od żaru rozpalonego bruku zapalają się podeszwy". 

J. Stroop pacyfikuje getto warszawskie

8 maja 1943 r. śmiercią samobójczą ginie Mordechaj Anielewicz. Powstanie dopala się w dosłownym tego słowa znaczeniu. Kilka dni później  gruppenführer-SS Jürgen Stroop mógł meldować: "Była żydowska dzielnica mieszkaniowa przestała istnieć!". Oddaję raz jeszcze głos Symsze Ratajzer-Rotema ps. "Kazikowi": "Nie mówiłem i nie mówię, że powstanie było dla historii, dla narodu, dla honoru. Ja tylko nie chciałem dusić się w komorze gazowej. Bardzo nie chciałem. Więc łatwiej umrzeć w walce. Szybciej. Ale nie żeby w imię czegoś poświęcać życie. Nie. Życie ludzkie jest ważniejsze niż honor".

Szmul Zygelbojm, członek Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie, 11 maja 1943 r. napisał list, którego adresatami byli prezydent Wł. Raczkiewicz i premier

Szmul Zygelbojm

gen. Wł Sikorski. Czytamy w nim m. in.: 

"Milczeć nie mogę i żyć nie mogę, gdy giną resztki ludu żydowskiego w Polsce, którego reprezentantem jestem.
Towarzysze moi w ghetcie warszawskim zginęli  bronią w ręku, w ostatnim porywie bohaterskim.
Nie było mi dane zginąć jak oni, razem z nimi. Ale należę do nich, do ich grobów masowych.
Przez śmierć swą pragnę wyrazić najgłębszy protest przeciwko bezczynności, z jaką świat się przypatruje i pozwala lud żydowski wytępić".
Popełnił samobójstwo 13 maja. 

*      *      *

Bealema di wera chirutech. Wejamlich malchuteh bechajeichon uwejomeichon uwechajei dechol beit Jisrael baagala uwizman kariw. Weimru: Amen

/W świecie, który Sam stworzył według Swojej woli. I niech nastanie Jego królestwo, za waszego życia i waszych dni, i za życia całego Domu Jisraela, prędko w bliskim czasie. Mówcie: Amen/

- Kadisz jatom -